LIBELLVS AMBROSII AVTPERTI PRESBYTERI DE CONFLITV VITIORVM ATQUE VIRTVTVM MISSVS AD LANTFREDVM PRESBYTERVM ET ABBATEM IN BOIARIA CONSTITVTVM

Titolo estratto da "Corpus Christianorum, Continuatio Mediaevalis", ed. R. Weber, vol. 27B, Brepols 1975.

Testo del Libellus estratto da "Patrologia Latina", vol. 40, J. P. Migne, 1858

 (Estratto da “Le fonti del “De conflictu vitiorum atque virtutum” di Ambrogio Autperto”, di Sonia Faustini, Tesi di Laurea all’Università degli studi di Padova, Anno Accad. 2018-2019)

CAPUT PRIMUM. Persecutionem etiam nunc pios pati necesse est. [1091]

Apostolica vox clamat per orbem, atque in procinctu fidei positis, ne securitate torpeant, dicit, Omnes qui pie volunt vivere in Christo Jesu, persecutionem patiuntur  (II Tim. III, 12) . Ecce quia Christianitas in suis principibus jam religiosa, jamque fidelis est, desunt pie viventibus in Christo Jesu vincula, verbera, flagra, carceres, equulei, cruces, et si qua sunt diversorum genera tormentorum: quomodo ergo verum erit quod per Apostolum sonuit, ut omnes pie viventes persecutionem patiantur? An forte pacis tempore nemo vult pie vivere in Christo Jesu, et ideo desunt ista? Quis hoc vel desipiens dixerit? In hac ergo Apostoli sententia, non specialis quorumdam, sed generalis omnium persecutio debet intelligi. Et quidem sunt multi intra sinum matris Ecclesiae constituti, qui pie viventes in Christo, contumeliis afficiuntur, opprobriis, injuriis derisionibusque lacessuntur:  [1092] istane est illa generalis persecutio, quam Apostolus omnes pie viventes pati descripsit? Non facile dixerim; cum sint quidam religiosi, quibus nemo pravorum audeat in faciem derogare. Alia ergo intelligenda est, quae immanior et magis noxia est, quamque non mortalis [1 [1092] Mss., materialis.]  intorquet severitas, sed vitiorum gignit adversitas.

Dum enim contra humilitatem superbia, contra Domini timorem inanis gloria, contra veram religionem simulatio, contra subjectionem pugnat contemptus, contra fraternam congratulationem invidia, contra dilectionem odium, contra libertatem justae correptionis detractio, contra patientiam ira, contra mansuetudinem protervia, contra satisfactionem tumor, contra spirituale gaudium saecularis vita, contra virtutis exercitium torpor vel ignavia, contra firmam stabilitatem dissoluta vagatio, contra spei  [1093] fiduciam desperatio, contra mundi contemptum cupiditas, contra misericordiam obduratio, contra innocentiam fraus et furtum, contra veritatem fallacia atque mendacium, contra ciborum parcimoniam ventris ingluvies, contra moderatum moerorem inepta laetitia, contra discretam taciturnitatem multiloquium, contra carnis integritatem immunditia atque luxuria, contra cordis munditiam spiritualis fornicatio, contra amorem patriae coelestis appetitus saeculi praesentis opponens [1 [1093] Mss. plures, oppugnans.]  semet immergit, quid aliud quam crudelis pie viventium persecutio adversus conglobatas virtutum acies desaevit? O quam durus, o quam amarus est superbiae congressus, quae angelos de coelo projecit, homines de paradiso exterminavit [2 [1093] Mss. plerique, minavit. Apud Ambrosium et Isidorum, eliminavit.] , cujus exercitus atque armorum conflictus vitia sunt, quae breviter comprehensa tetigimus! Sed videamus quemadmodum castra coeli et inferni dimicent, arma Christi et diaboli collisa [3 [1093] Ms. unus, consilia.]  decertent.

CAPUT II. Intentio recta.

Superbia namque dicit, Certe multis, imo etiam pene omnibus melior es, verbo, scientia, divitiis, honoribus, et cunctis quae vel carnalibus vel spiritualibus suppetunt charismatibus. Cunctos ergo despice, cunctis temetipsum superiorem attende. Sed humilitas vera respondet, Memento quia pulvis es  (Gen. III, 19) , quia cinis es, quia putredo et vermis es, quique si aliquid es, nisi tanto te humilies quanto magnus es  (Eccli. III, 20) , perdis omnino quod es. Numquid tu altior es quam primus angelus? numquid tu splendidior in terra, quam Lucifer in coelo? Quod si ille de tanta sublimitate per superbiam cecidit; quomodo tu ad tantam celsitudinem superbiens de imis conscendes, qui illa, quamdiu hic vivis, conditione teneris, de qua per quemdam sapientem dicitur, Corpus quod corrumpitur aggravat animam, et deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitantem  (Sap. IX, 15) ? Quam densissimis putamus in terra superbiae tenebris lutum involvi, si potuit in coelo stella quae mane oriebatur lucis suae globos amittere  (Isai. XIV, 12) ? Audi ergo potius Lucem veritatis dicentem. Qui sequitur me, non ambulat in tenebris, sed habebit lumen vitae  (Joan. VIII, 12) . In quo autem esset sequenda, alibi praemonuit, dicens, Discite a me, quia mitis sum et humilis corde, et invenietis requiem animabus vestris  (Matth. XI, 29) . Audi, tumor superbiae, audi dicentem adhuc humilitatis magistrum: Omnis qui se exaltat, humiliabitur; et qui se humiliat, exaltabitur  (Luc. XIV, 11) . Et illud, Super quem requiescit spiritus meus, nisi super humilem et quietum et trementem sermones meos  (Isai. LXVI, 2) ? Audi quid etiam de illo Apostolus dicat, qui te ad haec sectanda invitat. Ait enim, Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo, sed semetipsum exinanivit, formam servi accipiens, in similitudinem hominum factus, et habitu inventus ut homo. Humiliavit semetipsum factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis  (Philipp. II, 6, 8) . Si igitur tanta humilitate se deprimit divina majestas, superbire in aliquo debet humana fragilitas?

CAPUT III. Idem tractatur argumentum.

Inanis gloria dicit, Age bonum quod vales, ostende cunctis bonum quod agis; ut bonus a cunctis dicaris, ut sanctus et venerabilis ab omnibus praediceris, ut Dei electus voceris, ut nemo te contemnat, nemo te despiciat, sed universi debitum tibi honorem persolvant. Sed Domini timor respondet: Si boni aliquid agis, non pro transitoriis, sed pro aeternis honoribus age. Occulta quod agis in quantum vales. Quod si ex toto non vales, sit in animo occultandi voluntas, et non erit de ostentatione ulla temeritas: nec criminis erit aliquando manifestare, quod semper vis celatum habere. Sic denique duas Redemptoris sententias, sibique quasi contrarias videberis adimplesse, quibus  [1094] dicitur, Faciente te eleemosynam, nesciat sinistra tua quid faciat dextera tua; sed sit eleemosyna tua in abscondito; et Pater tuus qui videt in abscondito, reddet tibi  (Matth. VI, 3, 4) : et, Videant opera vestra bona, et glorificent Patrem vestrum qui in coelis est  (Id. V, 16) . Cave prorsus ne tibi [1 [1094] Mss., te.]  illa sententia conveniat quae de hypocritis dicitur, Omnia opera sua faciunt ut beatificentur ab hominibus: amen dico vobis, receperunt mercedem suam [2 [1094] Editi addunt, ab hominibus, laudes quas amaverunt. Apud Ambrosium, hoc est, laudes tantum ab hominibus quas amaverunt.]   (Id. VI, 2) . Attende tibi in cunctis quae agis, ne elatione pulsatus cum his qui de miraculorum signis gloriabantur audias, Videbam satanam sicut fulgur de coelo cadentem  (Luc. X, 18) .

1. La voce apostolica annuncia per la città e, disposti nell’imminenza della battaglia della fede cristiana, affinché non rimangano paralizzati dalla tranquillità, dice: Tutti coloro che vogliono vivere in maniera pia in Cristo Gesù subiranno persecuzioni (2 Tm 3,12). Ed ecco che la cristianità ora è devota, ora è fedele alle proprie origini, e a coloro che vivono piamente in Gesù Cristo mancano le catene, le bastonate, i flagelli, le prigioni, i cavalletti di tortura, le croci e, se questi esistono, generi di diversi tormenti. In che modo dunque sarà vero ciò che è risuonato per mezzo dell’apostolo, cioè che tutti coloro che vivono in maniera pia subiscono persecuzioni? Forse che nessuno vuole vivere piamente in Cristo in tempo di pace, e per questo motivo mancano codeste cose? O quale pazzo avrebbe detto questo? Dunque in questa frase dell’Apostolo deve essere intesa non la particolare persecuzione di qualcuno, ma quella generale di tutti. E inoltre nel grembo della madre Chiesa ce ne sono molti che aggrediscono con insulti, ingiurie e derisioni e compiono oltraggi contro coloro che vivono piamente in Cristo. Forse è questa quella persecuzione generale che l’Apostolo ha narrato che subiscono tutti coloro che vivono in maniera pia? Non lo direi facilmente, poiché ci sono alcuni uomini devoti che nessuno dei depravati osa accusare di persona. Perciò si deve intendere un’altra cosa, che è più terribile ed è un danno maggiore, e che l’austerità materiale non distorce, ma l’ostilità dei vizi genera.

Mentre dunque all’umiltà si oppone la superbia, al timore di Dio la gloria vana, alla vera religione l’inganno (imitazione), alla sottomissione il disprezzo, alla felicitazione fraterna l’invidia, all’amore l’odio, alla libertà la calunnia del rimprovero, alla pazienza l’ira, alla clemenza la protervia, alla giustificazione l’orgoglio, alla gioia spirituale si oppone la tristezza della vita mondana, all’esercizio delle virtù l’inerzia e la pigrizia, alla sicura stabilità una sregolata vita errante, alla fiducia nella speranza la disperazione, al disprezzo del mondo la cupidigia, alla misericordia l’indurimento, alla rettitudine il furto e la frode, alla verità l’inganno e la finzione, alla frugalità dei cibi l’ingordigia del ventre, alla mestizia moderata la gioia eccessiva, al silenzio discreto la loquacità, all’integrità della carne l’impurità e la lussuria, alla purezza del cuore la fornicazione spirituale, e contro l’amore della patria celeste si insinua combattendo il desiderio del tempo attuale, cos’altro se non la crudele persecuzione di coloro che vivono in maniera pia infierisce contro l’esercito schierato delle virtù? O quanto è spietata, quanto è dura la battaglia della superbia, che ha esiliato gli angeli dal cielo, ha allontanato gli uomini dal paradiso, il cui esercito e conflitto armato sono i vizi che brevemente espressi abbiamo trattato. Ma vediamo in che modo gli accampamenti celesti e infernali combattono, in che modo le armi di Cristo e del diavolo urtatesi se la contendono.

2. E infatti la superbia dice: “Certamente tu sei superiore a molti, anzi anche quasi a tutti, nell’uso della parola, nella conoscenza, nelle ricchezze, negli onori e in tutte quelle cose che corrispondono a doni divini sia di tipo carnale che spirituale. Perciò disprezza tutti gli altri, e attento ad essere tu stesso superiore a tutti”. Ma la vera umiltà risponde: “Ricorda che sei polvere, (Cfr. Gen 3,19) che sei cenere, che sei verme e marciume, e tanto più se sei qualcosa se non ti umili tanto quanto sei importante perderai completamente ciò che sei (Cfr. Sir 3,20). Forse che tu sei più nobile del primo angelo? Forse che sei più luminoso in terra che Lucifero in cielo? Che se quello è caduto da luoghi così elevati a causa della superbia, in che modo tu, essendo così orgoglioso, salirai a così tanta altezza dalla zona più infima, tu che, finché vivi in questo luogo, sei tenuto in quella condizione che è descritta per mezzo di un certo sapiente: Il corpo che si corrompe indebolisce l’anima e la dimora terrena opprime la mente che pensa molte cose? (Sap 9,15) Come pensiamo che il fango rotoli in terra dall’oscurità piena di superbia, se in cielo la stella che sorgeva al mattino ha potuto privare il mondo della sua luce? (Cfr. Is 14,12) Ascolta perciò piuttosto la Luce di verità che dice: Chi mi segue, dice, non cammina nelle tenebre ma avrà la luce di vita (Gv 8,12). Tuttavia ha ammonito in un altro passo in cosa bisognasse seguirla dicendo: Imparate da me, poiché sono benigno e umile di cuore, e troverete la pace per le vostre anime (Mt 11,29). Ascolta, corruccio di superbia, ascolta ancora il maestro di umiltà che dice: Chiunque si esalti sarà umiliato, e chi si umilia, sarà esaltato (Lc 14,11). E quello: Sopra chi si riposerà il mio spirito, se non sopra l’umile, sul modesto e su colui che teme le mie parole? (Is 66,2). Ascolta anche ciò che dice l’Apostolo riguardo a colui che ti invita a seguire queste cose. Dice infatti: Lui, pur essendo di condizione divina, non ha ritenuto un privilegio essere uguale a Dio, ma ha spogliato se stesso, assumendo la condizione di servo, divenuto simile agli uomini, e riconosciuto nell’aspetto come un uomo. Ha umiliato se stesso rendendosi ubbidiente fino alla morte, ma ad una morte in croce (Fil 2,6-8). Se dunque la divina grandezza affonda se stessa in così tanta umiltà, la debolezza umana deve insuperbire in qualcosa?”.

3. La gloria vana dice: “Fai bene ogni cosa di cui sei capace, e mostra a tutti ciò che di buono fai, affinché tu sia definito virtuoso da tutti, affinché tu sia proclamato santo e venerabile da tutti, affinché tu sia chiamato l’eletto di Dio, affinché nessuno ti disprezzi, nessuno ti sdegni, ma tutti insieme ti paghino il debito con onore” (Gregorio Magno, Moralia in Iob, L. 31, ?). Ma il timore di Dio risponde: “Se fai qualcosa di buono, non farlo per onori passeggeri, ma per gli onori eterni. Nascondi ciò che fai per quanto puoi. Perché se non ci riesci completamente, ci sia nell’animo il desiderio di nascondere, e non ci sarà nessuna sconsideratezza riguardo all’ostentazione, e non sarà considerata una colpa mostrare talvolta ciò che vuoi sempre mantenere nascosto. Così infine sembrerà che siano state soddisfatte quelle due frasi del Redentore, tra di loro quasi opposte, con le quali è detto: Mentre fai l’elemosina, non sappia la tua mano sinistra cosa fa la tua destra, ma la tua elemosina sia in segreto; e il padre tuo che vede nel segreto ti ricompenserà (Mt 6,3-4). E: Vedano le vostre opere buone e glorifichino il padre vostro che è nei cieli (Mt 5,16). Attento insomma affinché non ti si addica quella frase che è pronunciata riguardo agli ipocriti: Fanno tutte le loro azioni per essere lodati dagli uomini. In realtà io vi dico, hanno già ricevuto la loro ricompensa (Mt 23,5; Mt 6,2). Attento in ogni cosa che fai, perché tu, spinto dalla superiorità, non senta insieme a quelli che si vantavano dei segni dei miracoli: Vedevo Satana come un bagliore che cadeva dal cielo” (Lc 10,18).

Timor Domini gloria et gloriatio, et laetitia, et corona exsultationis. Timor Domini delectabit cor, et dabit laetitiam, et gaudium, et longitudinem dierum. Timenti Dominum bene erit in extremis, et in die defunctionis suae benedicetur. Timor Domini scientiae religiositas, et religiositas custodiet et justificabit cor, jucunditatem atque gaudium dabit. Plenitudo scientiae timere Deum, et plenitudo a fructibus illius. Corona sapientiae timor Domini. Radix sapientiae est timere Deum: rami enim illius longaevi [3 [1094] Haec, Timor Domini . . . . . longaevi, absunt a Mss., nec in his consentiunt editi codices Ambrosii et Isidori.]   (Eccli. I, 11-13, 17, 18, 20, 22, 25) .

Aggiunta del curatore del sito.

Il timore del Signore è gloria e vanto, gioia e corona d’esultanza. Il timore del Signore allieta il cuore, dà gioia, diletto e lunga vita. Chi teme il Signore avrà un esito felice, nel giorno della sua morte sarà benedetto. Pienezza di sapienza è temere il Signore; essa inebria di frutti i propri fedeli. Riempirà loro la casa di beni desiderabili e le dispense dei suoi prodotti. Corona di sapienza è il timore del Signore; essa fa fiorire pace e buona salute. (Sir 1,11-13,16-18: Testo della Bibbia C.E.I. 2008)

[Questo brano contenuto nella Patrologia Latina manca in qualche codice]

CAPUT IV. Obedientia eo homini debita, quo Deo.

Simulatio verae religionis dicit, Quia nihil boni in abscondito facis, ne a cunctis cognitus detesteris, finge te foris esse quod intus non appetis. Sed religio vera respondet: imo magis satage esse quod non es; nam ostendere hominibus quod nos es, quid aliud quam damnatio est? Memor esto itaque quod dicitur: Vae vobis, Scribae et Pharisaei hypocritae, qui mundatis quod deforis est calicis et paropsidis, intus autem pleni estis rapina et immunditia. Pharisaee caece, munda prius quod intus est calicis et paropsidis; ut fiat et id quod foris est mundum. Itemque illud quod inculcando repetitur: Vae vobis, Scribae et Pharisaei hypocritae, qui similes estis sepulcris dealbatis, quae aforis parent hominibus speciosa, intus vero plena sunt ossibus mortuorum et omni spurcitia: sic et vos aforis quidem paretis hominibus justi, intus autem pleni estis hypocrisi et iniquitate  (Matth. XXIII, 25-28) . Necnon et illud quod de talibus scriptum legitur: Veniunt ad vos in vestimentis ovium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces  (Id VII, 15) .

CAPUT V. Idem tractatur argumentum.

Inobedientia dicit, Quis es tu, ut pejoribus obtemperes, deterioribus famulatum exhibeas? Te magis quam illos decuerat imperare, qui tibi non possunt ingenio vel industria coaequari. Obtempera igitur magis Domini imperio, et non sit tibi cura de aliquo. Sed beata subjectio respondet, Si Domini obtemperandum est imperio, humano subdi necesse est magisterio. Ipse enim dicit, Qui vos audit, me audit; et qui vos spernit, me spernit  (Luc. X, 16) . Ita, inquis, oportet; sed si talis qui imperat esset qualis debet esse [4 [1094] Haec verba, qualis debet esse, nec sunt in Mss. nec apud Isidorum.] : non est talis per quem Deus imperet. Sed Apostolus contra: Non est potestas nisi a Deo. Quae autem sunt, a Deo ordinata sunt [5 [1094] Mss. duo, uti apud Vulgatam, ordinatae sunt.] . Itaque qui resistit potestati, Dei ordinationi resistit  (Rom. XIII, 1, 2) .

Quales enim esse debeant hi qui imperant, non est a subditis discutiendum. Et quidem primis Ecclesiae pastoribus Dominus dicit. Scitis quia reges gentium dominantur eorum, et qui potestatem exercent inter eos, benefici vocantur. Vos autem non sic, sed qui vult in vobis esse major, erit omnium servus: sicut Filius hominis non venit ministrari, sed ministrare, et dare animam suam pro multis redemptionem  (Matth. XX, 25, 26, 28) . Sed tamen quia non omnes tales futuros praevidit, subjectorum omnium  [1095] personas in discipulis assumens praemonuit, dicens, Super cathedram Moysi sederunt Scribae et Pharisaei: quae dicunt vobis, facite; quae autem faciunt, facere nolite. Imponunt enim in humeros hominum onera gravia et importabilia, digito autem suo nolunt ea movere  (Matth. XXIII, 2-4) .

CAPUT VI. Homo amandus, etsi habens non amanda.

Invidia dicit, In quo illo vel illo minor es? Cur ergo eis vel aequalis vel superior non es? Quanta vales quae ipsi non valent? Non ergo tibi aut superiores aut etiam aequales esse debent. Sed congratulatio fraterni profectus respondet, Si caeteros virtutibus antecellis, tutius in loco infimo quam in summo temetipsum conservas. Semper enim de alto pejor fit ruina. Quod si tibi, ut asseris, quidam superiores vel aequales sunt; quid te laedit, quid te nocet? Cave prorsus ne dum aliis locum celsitudinis invides, illum imiteris de quo scriptum retines, Invidia diaboli mors introivit in orbem terrarum: imitantur autem illum qui sunt ex parte illius  (Sap. II, 24, 25) .

.

4. L’imitazione della vera religione dice: “Poiché non fai niente di buono in segreto, fingi di essere fuori ciò che dentro non desideri essere, affinché tu, riconosciuto da tutti, non sia criticato”. Ma la vera religione risponde: “Al contrario preoccupati più di essere ciò che non sei, infatti mostrare agli uomini ciò che non sei, cos’altro è se non una condanna? Perciò ricorda ciò che è detto: Guai a voi scribi e farisei ipocriti, che pulite ciò che è all’esterno del calice e del piatto, mentre all’interno siete pieni di ruberia e sporcizia. Oh fariseo, pulisci prima ciò che sta dentro il calice e il piatto, affinché diventi pulito anche ciò che è fuori (Mt 23,25-26). E allo stesso modo è ripreso quello che si deve tenere bene a mente: Guai a voi scribi e farisei ipocriti, poiché siete simili ai sepolcri imbiancati, che da fuori appaiono splendidi agli uomini, in verità all’interno sono pieni di ossa di morti e di ogni sporcizia. E così voi da fuori apparite sicuramente giusti agli uomini, mentre dentro siete pieni di ipocrisia e iniquità (Mt 23,27-28). E si legge quello che è stato scritto riguardo a tali persone: Giungono a voi in abiti di pecore, in verità dentro sono lupi feroci” (Mt 7,15).

5. La disubbidienza dice: “Chi sei tu che, per conformarti ai peggiori, offri la servitù ai più cattivi? Comandare si confaceva più a te che a quelli, che non possono essere paragonati a te per intelligenza ed energia. Quindi obbedisci piuttosto all’autorità del signore, e non interessarti di nessun altro”. Ma la beata sottomissione risponde: “Se si deve obbedire all’autorità del Signore, è necessario essere sottomessi agli insegnamenti umani. Lui stesso infatti dice: Chi ascolta voi ascolta me, e chi disprezza voi disprezza me (Lc 10,16). Così, dici, è necessario, ma se ci fosse un tale che comanda, non c’è un tale attraverso il quale Dio dà gli ordini? Ma l’Apostolo al contrario dice: Non c’è autorità se non da Dio. Inoltre tutte quelle cose che esistono, sono state ordinate da Dio. Perciò chi si oppone all’autorità, si oppone all’ordinamento di Dio (Rm 13,1-2).

Quali infatti debbano essere questi che governano, non deve essere discusso da coloro che vi sono sottomessi. E senza dubbio il Signore ha detto ai primi pastori della Chiesa: Sapete che i re di quei popoli comandano, e coloro che esercitano il potere sono chiamati tra di loro generosi. Voi invece non così, ma chi vuole essere il più importante tra di voi, sarà servo di tutti, come il figlio dell’uomo non viene per essere servito, ma per servire (Lc 22,25-26; Mt 20,25-28). Tuttavia, poiché aveva previsto che non tutti sarebbero stati tali, prendendo con sé tra i discepoli persone di ogni tipo di suddito (umili) ammonì dicendo: Si sono seduti sopra il seggio di Mosè scribi e farisei. Ciò che vi dicono, fatelo. Quelle cose che invece fanno, non vogliate farle. Pongono infatti sulle spalle degli uomini pesi pesanti e insopportabili, ma loro non vogliono muoverli con un dito” (Mt 23,2-4).

6. L’invidia dice: “In cosa sei inferiore a quello o a quello? Perché dunque non sei o uguale o superiore a quelli? In quante cose sei forte, nelle quali proprio loro non sono capaci? Perciò non devono essere superiori o anche uguali a te” (Gregorio Magno, Moralia in Iob, L. 31, cap. 45,5). Ma la felicitazione per il successo del fratello risponde: “Se superi gli altri in virtù, mantieni te stesso nel luogo più basso di tutti piuttosto che in quello più elevato. La caduta infatti risulta sempre più rovinosa dall’alto. Poiché se, come dichiari, alcuni sono uguali o superiori a te, cosa ti danneggia, cosa ti nuoce? Attento insomma a non invidiare ancora agli altri la posizione elevata, e a non imitare ciò che conservi scritto: La morte entra nel mondo grazie all’invidia del diavolo; e quelli che gli appartengono lo imitano” (Sap 2,24-25).

CAPUT VII. Idem tractatur argumentum.

Odium dicit, Absit ut illum ames quem in omnibus contrarium habes, qui tibi derogat, qui tibi insultat, qui te conviciis exasperat, qui tibi peccata tua improperat, qui te dictis, operibus atque honoribus semper praeire festinat: nisi enim tibi invideret, nequaquam se tibi ita praeferret. Sed vera charitas respondet, Numquid quia quae narras, odio habenda sunt in homine, propterea non est amanda Dei imago in homine? Sicut Christus, qui in cruce positus inimicos suos dilexit, ante crucis tormentum admonuit, dicens: Diligite inimicos vestros, benefacite his qui oderunt vos, et orate pro persequentibus et calumniantibus vos, ut sitis filii Patris vestri qui in coelis est  (Matth. V, 44, 45) . Et sicut per Salomonem et Apostolum dicitur: Si esurierit inimicus tuus, ciba illum; si sitit, potum da illi: hoc enim faciens, carbones ignis congeres super caput ejus  (Prov. XXV, 21; Rom. XII, 20) . Cui sententiae idem apostolus ex proprio subjunxit, dicens, Noli vinci a malo, sed vince in bono malum  (Rom. XII, 21) . Quo contra de his qui fratres odisse noscuntur, per Joannem dicitur, Qui odit fratrem suum, nomicida est. Et scitis, quia omnis homicida non habet vitam aeternam in semetipso manentem. Et rursum: Qui odit fratrem suum, in tenebris ambulat, et in tenebris est usque adhuc, et nescit quo eat; quoniam tenebrae obcaecaverunt oculos ejus  (I Joan. III, 15; II, 11) . At inquis, Sufficit mihi quod amantes me diligo. Sed Dominus e contra, Si enim diligitis eos qui vos diligunt, quam mercedem habebitis? Nonne et publicani hoc faciunt  (Matth. V, 46) ? Quid tu quoque ad haec objicere vales? Certe qui odit fratrem suum, manet in morte: et qui diligit, in Deo manet, et Deus in eo  (I Joan. IV, 16) . Omnem ergo amaritudinem fellis evome, et quoquo pacto valueris, charitatis dulcedinem sume. Nihil enim suavius, nihil illa beatius. Deus, inquit Joannes, charitas est  (Ibid., 8) . Et egregius [1 [1095] Editi addunt, Paulus; renitentibus omnibus Mss.]  Praedicator, Charitas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum, qui datus est nobis  (Rom. V, 5) . Unde nec immerito delictorum facinora tegere dicitur, sicut scriptum est: Universa delicta operit charitas  (Prov. X, 12) .

CAPUT VIII. Mala proximi corripienda. Sed discrete.

Detractio dicit, Quis potest sustinere, quis silentio tegere, quanta ille vel ille prava committit, nisi forte qui consentit? Sed libertas justae correptionis respondet, Nec tacenda sunt mala proximi, nec consentienda; sed charitate fraterna in faciem proximus est redarguendus, non autem occulte detrahendus. Quod si objicitur, idcirco fratrem coram oculis increpare nolle, ne exasperatus non correptione proficiat, sed magis ex correptione scandalum sumat: occurrit Scriptura divina, et versa vice hoc magis scandalum esse denuntiat, dicens, Sedens adversus fratrem tuum detrahebas, et adversus filium matris tuae  [1096] ponebas scandalum. Magis enim scandalum sumit, qui se detrahentem intelligit, quam qui corripientem sustinet. Et quia nonnunquam errata delinquentium ad tempus silentio tegenda sunt, ut aptiori tempore corrigantur: propterea subjungitur, Haec fecisti, et tacui. Ne autem ex hoc discreto silentio detractores sibi applauderent, qui dum semper occulte derogare malunt, nunquam in apertam increpationem prosiliunt: adhuc subinfertur, Existimasti inique quod ero tui similis: ac si diceretur, Iniquum est cogitare, ut inde detractori similis appaream; unde ad tempus reticens nec derogans, locum aperte correptionis exspecto. Unde et protinus subditur, Arguam te, et statuam contra faciem tuam  (Psal. XLIX, 20, 21) : veluti diceretur, Non in occulto, ut est tua consuetudo, sed in aperto, ut est mea sollicitudo, aptum corripiendi tempus exspectans, peccatorem arguam, et ejus delicta contra faciem ejus statuam. At, inquis, non odio, sed amo, quem ita in absconditis dijudicans reprehendo. Imo magis hinc odis et non diligis, unde detrahis et non corripis. Quam sit autem detestanda detractio proximi, plerisque in locis eloquia divina testantur: unde est illud, Detrahentem adversus proximum suum occulte, hunc persequebar  (Psal. C, 5) ; et illud, Qui detrahit fratri, detrahit legi  (Jacobi IV, 11) ; illudque, Qui detrahit fratri, eradicabitur: necnon et illud apostoli Pauli, Videte ne dum invicem mordetis, ab invicem consumamini  (Galat. V, 15) .

CAPUT IX. Oratio ne fiat laeso proximo nec pacato. Modo tamen ira ejus non sit sine causa. In eos quorum est Dei injurias vindicare.

Ira dicit, Quae erga te aguntur, aequanimiter ferri non possunt; haec imo tolerare peccatum est: quia et si non eis cum magna exasperatione resistitur, contra te deinceps sine mensura cumulantur. Sed patientia respondet, Si passio Redemptoris ad mentem reducitur, nihil tam durum, quod non aequo animo toleretur. Christus enim, ut ait Petrus, passus est pro nobis, relinquens nobis exemplum, ut sequamur vestigia ejus  (I Petr. II, 21) .

Ipse autem dicit, Si patremfamilias Beelzebub vocaverunt, quanto magis domesticos ejus? Si me persecuti sunt, et vos persequentur  (Matth. X, 24; Joan. XV, 20) . Sed quanta sunt, in comparatione passionum illius, quae patimur?  [(a) [1096] Sic Autpertus, libro 1 in Apoc. cap. 7,]  Ille enim opprobria, irrisiones, contumelias, alapas, sputa, flagella, spineam coronam, crucemque sustinuit: et nos miseri ad nostram confusionem uno sermone fatigamur, uno verbo dejicimur. Et quid agimus de eo quod dicitur, Si non compatimur, nec conregnabimus  (II Tim. II, 12) ? Quapropter retundendi sunt irae stimuli, et ejus metuenda damnatio. Unde scriptum legimus: Qui irascitur fratri suo, reus erit judicio. Qui autem dixerit fratri suo, Racha, reus erit concilio. Qui autem dixerit, Fatue, reus erit gehennae ignis. Ubi tamen remedium invenitur [1 [1096] In editis et apud Ambrosium, innuitur.]  ex eo quod subditur: Si offers munus tuum ad altare, et ibi recordatus fueris quia frater tuus habet aliquid adversum te, relinque ibi munus tuum ante altare, et vade prius reconciliari fratri tuo, et tunc veniens offeres munus tuum  (Matth. V, 22-24) . Ac si aperte diceretur, Nec in corde tacitam precem effundas, nisi prius offensum proximum satisfaciendo ad lenitatis mansuetudinem perducas. Munus enim nostrum est oratio nostra, altare vero nostrum est cor. Ille autem qui hoc facere, quoties inter duos ira sine causa fuerit excitata, studuerit: praemissam damnationem nequaquam incurrit. Sed sunt multi qui petenti sibi veniam delicta non remittunt: contra quos illa Domini sententia venit, qua dicitur, Si non remiseritis hominibus peccata eorum  [2 [1096] In solis editis hic additur, de cordibus vestris.] , nec Pater vester coelestis remittet vobis peccata vestra  (Id., VI, 14) . Plura sunt, inquis, quae committit  [3 [1096] Alias, commisit.] , et me saepius offendit. Ad haec non ego, sed Dominus respondet. Nam cum Petrus ad eum diceret,  [1097] Quoties peccabit in me frater meus, dimittam illi? usque septies? Et ille ad eum, Non dico tibi, inquit, usque septies, sed usque septuagies septies  (Matth., XVIII, 21, 22) . Quam multi autem sunt qui suas injurias tarde relaxant, Dei vero citius indulgent: fitque nonnunquam ut occasione Domini injurias vindicandi, suas vindicent irati. Quid quoque de illis dicendum est, qui furore caecitatis usque ad verba proruunt maledictionis, nisi hoc quod Apostolus ait, Neque maledici regnum Dei possidebunt  (I Cor. VI, 10) ? Quod Jacobus exaggerando detestans ait, Linguam nullus hominum domare potest: inquietum malum, plena veneno mortifero. In ipsa benedicimus et Deum Patrem; in ipsa maledicimus homines, qui ad similitudinem Dei facti sunt: ex ipso ore procedit benedictio et maledictio. Non oportet, fratres mei, haec ita fieri. Numquid fons de eodem foramine emanat dulcem et amaram aquam  (Jacobi III, 8-11) ? Hac de causa alibi etiam dicitur, Mors et vita in manibus linguae  (Prov. XVIII, 21) .

CAPUT X. Protervia in correptione cavenda.

Protervia dicit, Numquid stultis, numquid brutis ac insensatis animalibus lenia verba et non magis asperrima, ut tales decet, dum delinquunt, objicienda sunt? Sed mansuetudo respondet, Non tua in his persuasio, sed Apostoli sequenda est praeceptio, qui de hac sententia dilectum discipulum admonet, dicens: Seniorem ne increpaveris, sed obsecra ut patrem, juvenes ut fratres, anus ut matres, juvenculas ut sorores, in omni castitate  (I Tim. V, 1, 2) . Et rursum, Servum, inquit, Domini non oportet litigare, sed mansuetum esse ad omnes: doctorem  [1 [1097] Apud Isidorum et Ambrosium, docibilem: et post verbum, resistunt; additur, veritati.]  patientem, cum modestia corripientem eos qui resistunt  (II Tim. II, 24, 25) . Rursumque: Argue, obsecra, increpa, in omni patientia et doctrina  (Id. IV, 2) . Quod videlicet malum proterviae deterius adhuc subditis, quam praeiatis nocet: saepius enim contingit, ut leniter ac cum charitatis dulcedine prolatam correptionem spernant, et contra humilitatis verba despectionis emittant jacula: unde scriptum est, Qui arguit derisorem, ipse sibi facit injuriam. Quo contra de illo qui per increpationem proficit, dicitur, Argue sapientem, et amabit te [2 [1097] Hic nonnulla apud Ambrosium addita.]   (Prov. IX, 7, 8) .

CAPUT XI. Detractioni locum non dare.

Tumor dicit, Testem habes Deum in coelis, non sit tibi curae quid de te suspicentur homines in terris. Sed humilis satisfactio respondet, Non est danda detrabendi occasio, non susurrandi suspicio: sed si aut sunt quae corrigantur, manifestanda; aut certe si desunt, humili protestatione neganda: quia et Apostolus monet nullam occasionem dare diabolo maledicti gratia  (I Tim. V, 14) . Quod etiam in illis detestatus est, qui christiana fide censentes [3 [1097] Scilicet, idolum nihil esse. sic melius Mss. quam editi, christianae fidei consentientes; et apud Ambrosium et Isidorum christiano nomine censiti.] , in idolio ad comedendum recumbebant. Et quanquam ipsi idolum pro nihilo ducentes, immolata quasi innoxios cibos sumerent; infirmas tamen fratrum conscientias per hoc factum ad nefandos idolorum ritus trahebant  (I Cor. VIII, 4-13) .

CAPUT XII. Tristitia duplex.

Tristitia dicit, Quid habes unde gaudeas, cum tanta mala de proximis portas? Perpende cum quo moerore omnes intuendi sunt, qui in tanto contra te amaritudinis felle versantur. Sed spirituale gaudium respondet, Geminam esse tristitiam novi, imo duas esse tristitias novi: unam scilicet quae salutem, alteram vero quae perniciem operatur; unam quae ad poenitentiam trahit, alteram quae ad desperationem perducit. Tu quidem una ex illis esse cognosceris, sed omnino quae mortem operaris. Non est igitur in his contristandum quae suades, sed e contra magis gaudendum in his quae necdum intelligis: quia et dator gaudii perennis dixit, Cum persecuti vos fuerint homines, et dixerint  [1098] omne malum adversum vos, mentientes propter nomen meum, gaudete in illa die, et exsultate: ecce enim merces vestra multa est in coelo  (Matth. V, 11, 12) . Memento quia nostrae religionis Apostoli ibant gaudentes a conspectu concilii: quoniam digni habiti sunt pro nomine Jesu contumeliam pati  (Act. V, 41) . Nullus ergo moeroris locus esse debet, ubi tanta laetitia succedit.

CAPUT XIII. Ignaviae obtentus refellitur.

Torpor vel ignavia dicit, Si lectioni continuato studio semper insistis, oculorum caliginem incurris: si indesinenter lacrymas fundis, ipsos etiam oculos amittis: si protelatis vigiliis psalmorum censum persolvis, insaniam capitis acquiris: si quotidiano labore te conficis, ad opus spirituale quando consurgis? Sed virtutis exercitium respondet, Quid tibi ad haec proferenda tam longa temporum proponis spatia? Numquid scis si crastina vivas? Imo etiam si vel unam horam in hac vita facias, ignoras. An forte mente excidit quod Salvator in Evangelio dicit, Vigilate, quia nescitis diem neque horam  (Matth. XXV, 13) ? Quapropter discute [1 [1098] Forte, excute; et, ut est apud Ambrosium et Isidorum, torporis.]  corporis inertiam, semperque memento, quia regnum coelorum non tepidi, non molles, non desides, sed violenti vimque facientes (a) diripiunt.

CAPUT XIV. Instabilitatis oblentus solvitur.

Dissoluta vagatio dicit, Si Deum esse ubique credis, cur unum singulariter locum, quo fanta mala perpetrantur, custodis, et non potius ad alia transis? Sed stabilitas firma respondet, Si ita est ut asseris, quia ubique Deum esse fateris: ergo nec iste locus deserendus est, quem fugere appetis; quia et in ipso Deus est. At, inquis, meliorem inquiro, meliorem invenio. Sed respondeo: Numquid meliorem, aut etiam talem invenis, qualem diabolum et hominem perdidisse cognoscis? Memor esto itaque, quia primus angelus de coelo ruit, et primus homo de paradiso expulsus ad aerumnam hujus saeculi pervenit  (Gen. III, 23) . Attende quia Lot exercitio malorum probatus, inter Sodomitas sanctus fuit: in monte vero securitate torpens, ebriatus cum filiabus peccavit  (Id. XIX) . Quod videlicet vagationis taedium adhuc alteram speciem reddit, dum quosdam etiam in uno loco perseverantes a spiritualibus retrahens, vel terrenis negotiis implicare, vel rebus vilissimis satagit occupare: contra dicta Apostoli perpetraus, qui ait, Nemo militans Deo, implicat se negotiis saecularibus, ut ei placeat cui se probavit  (II Tim. II, 4) ; et rursum, Sine intermissione orate, in omnibus gratias agite  (I Thess. V, 17, 18) .

 CAPUT XV. Desperationis colloquia pluribus exemplis infirmantur.

Desperatio dicit, Quae et quanta commisisti, quam gravia crimina, quam numerosa delicta, et pene in melius necdum vitam mutasti, necdum conversationem utiliter correxisti! ecce enim, ut cernis, mala semper consuetudine obligatus teneris. Conaris exsurgere, sed peccatorum oneribus praegravatus relaberis. Quid ergo agendum est, quando de praeteritis certa damnatio imminet, de praesentibus emendatio nulla succurrit; nisi ut non amittantur rerum temporalium voluptates, dum consequi nequeunt futuri saeculi oblectationes?

Sed spei fiducia respondet, Si de criminibus et delictis agitur, ecce David adulterio simul et homicidio reus, de inferni faucibus Domini misericordia describitur liberatus  (II Reg. XI) . Ecce Manasses omnium peccatorum nefandissimus, impurissimus ac sordidissimus, illecebrosissimus quoque et sceleratissimus, per poenitentiam de morte ad vitam rediit  (II Paral. XXXIII, 12) . Ecce Maria Magdalene innumeris fornicationum [2 [1098] Sic Mss. At editi, peccatorum.]  sordibus inquinata, ad fontem pietatis anxia currens, Dominique vestigia lacrymis rigans, capillis detergens, deosculans quoque et lambens, unguentoque perungens, ablui promeruit  (Luc. VII, 37-47) . Ecce Petrus negationis suae vinculis astrictus, amarissimis lacrymis  [1099] infidelitatis nodos resolvit  (Luc. XXII, 62) . Ecce seditione simul et effusione fraterni sanguinis latro obnoxius, unius horae momento, unaque confessionis voce de cruce ad paradisum transiit  (Id. XXIII, 42) . Ecce Saulus Ecclesiam Dei persequens, multos pro nomine Christi perimens, et, ut ita dixerim, martyrum cruore totum se inficiens, apostolus factus, in vas electionis est commutatus  (Act. IX, 1-20) . Ubi ergo tot tantaque praecedunt exempla, dent [1 [1099] Id est, cedant: tamen apud Ambrosium, non dent.]  locum desperationis mala colloquia: cum etiam scriptum sit, In quacumque die peccator conversus ingemuerit, salvus erit  (Ezech. XVIII, 21) . Et rursum, Nolo mortem impii, dicit Dominus  (Id. XXXIII, 11) . De conversatione vero in melius nequaquam mutata, quid aliud respondeam; nisi ut quod heri quisque non egit, agat hodie dum adhuc vivere licet? Nec differat de die in diem  (Eccli. V, 8) , dum nescit si vel unam diem correctionis habeat: semperque pro viribus desuper acceptis, pravae consuetudini resistens, dicat mane et vespere, Nunc coepi, haec est mutatio dexterae Excelsi  (Psal. LXXVI, 11) .

CAPUT XVI. Avaritiae mala. Paupertatis votum. Avaritiae medicina.

Cupiditas dicit, Valde sine culpa es, quod quaedam habenda concupiscis: quia non multiplicari appetis, sed egere pertimescis, et quod male alius retinet, ipse melius expendis. Sed mundi contemptus respondet, Ista nec apud homines saeculares sine periculo vel offensione procurantur, quia quanto quisque amplius habere coepit, tanto amplius habere concupiscit: fitque ut modum in concupiscendo non habeat, dum innumeris hujus saeculi curis deservire festinat: ut enim ait Scriptura, Avarus pecuniis non impletur  (Eccle. V, 9) . Quae nimirum quam sit detestanda, Paulus indicat, dicens, Et avaritia, quae est idolorum servitus  (Coloss. III, 5) . Quam sit noxia, idem exponens ait, Qui volunt divites fieri, incidunt in tentationem et in laqueum diaboli, et desideria multa et nociva, quae mergunt homines in interitum et perditionem  (I Tim. VI, 9) . Quam sit detestanda, quidam sapiens denuntiat, cum dicit, Avaro nihil est scelestius  (Eccli. X, 9) . Quam sit noxia, Jacobus aperit dicens, Agite nunc divites, plorate ululantes in miseriis quae adveniunt vobis. Divitiae vestrae putrefactae sunt, vestimenta vestra a tineis comesta sunt: aurum et argentum vestrum aeruginavit, et aerugo eorum in testimonium vobis erit, et manducabit carnes vestras sicut ignis  (Jacobi V, 1-3) . Sed nec Redemptor noster praeterire voluit cupiditatis malum quam noxium esset. Ait enim, Difficile qui pecunias habent, in regnum coelorum intrabunt  (Matth. XIX, 23) . Et rursum: Facilius est camelum per foramen acus transire, quam divitem in regnum coelorum intrare  (Marc. X, 25) . Si igitur saecularibus viris ita est periculosa cupiditatis industria; quanto magis illis periculosior, qui habitu et conversatione jam saeculares esse desierunt, qui totum quod vivunt, Domino esse devoverunt: ad quos specialiter Redemptoris transeunt verba, quibus destrui possit morbus avaritiae: Nolite, inquit, solliciti esse quid manducetis, aut quid bibatis, aut quid operiamini: haec enim omnia gentes inquirunt. Quaerite autem primum regnum Dei et justitiam ejus, et haec omnia adjicientur vobis  (Matth. VI, 31, 33) . O quam beata, o quam secura, o quam amplectenda sententia! Nullus in hac vita ita securus est, ut ille qui nihil praeter Christum appetit possidere. Cuncta quae sunt necessaria, sub hac sponsione probatur habere: sicut Paulus ditissimus pauper dicebat, Tanquam nihil habentes, et omnia possidentes  (II Cor. VI, 10) : omnia, non utique superflua, sed tantum necessaria, ipso confirmante, ac dicente, Habentes victum et vestitum, his contenti simus  (I Tim. VI, 8) . Dicis forte, Ideo a sanctis religiosisque viris plura habenda sunt, ut melius ab ipsis quam a popularibus erogentur Christi pauperibus.

Et ego consentio; sed praelatis, non autem subjectis. Quos maxime illud mulieris Lot exemplum deterret, quae dum post  [1100] tergum a Sodomis exiens respexit, in statuam salis conversa spiritum efflavit  (Gen. XIX, 26) . Unde et Christus tale quid praecavendum denuntiat dicens, Nemo mittens manum suam ad aratrum, et respiciens retro, aptus est regno coelorum  (Luc. IX, 62) . Hinc Petrus ait: Melius erat illis non cognoscere viam justitiae, quam post cognitionem retrorsum converti ab eo quod traditum est illis sancto mandato, Contingit enim eis illud veri proverbii, Canis reversus ad vomitum suum; et, sus lota in volutabro luti  (II Petr. II, 21 et 22) . Qui nimirum avaritiae morbus nunquam melius compescitur, nisi cum dies mortis sine oblivione meditatur, cum qualis post modicum in sepulcro futurus sit homo, considerat. Hoc certe fixum manebat in illius memoria, qui dicebat, Homo putredo, et filius hominis vermis  (Job XXV, 6) . Hoc ab illius mente non recesserat, qui dicebat, In omnibus operibus tuis memorare novissima tua, et in aeternum non peccabis  (Eccli. VII, 40) . Quid tunc, rogo, quid tunc divitiae conservatae proderunt? Audi quid [1 [1100] Hic et mox subaudi, proderunt.] : Nudus egressus sum de utero matris meae, nudus revertar illuc. Audi quid: Nihil intulimus in hunc mundam, sed nec auferre quid possumus  (Job I, 21; I Tim. VI, 7) .

CAPUT XVII. Adversus obdurationem

Obduratio dicit, Si ea quae possides egentibus tribuis; unde subjectos absque pecunia [2 [1100] Sic nonnulli Mss. Alias, penuria.]  nutris? Sed misericordia respondet, Si Apostoli modum in hac parte tenueris, utraque perficere valebis. Hinc enim idem ipse ad Corinthios ait: Si voluntas prompta est, ex hoc quod habet accepta est, non secundum quod non habet: non enim ut aliis sit remissio, vobis autem tribulatio, sed ex aequalitate: in praesenti tempore vestra abundantia illorum inopiam suppleat, ut et illorum abundantia vestrae inopiae sit supplementum, ut fiat aequalitas: sicut scriptum est, Qui multum habuit, non abundavit, et qui modicum, non minoravit  (II Cor. VIII, 12 15; Exod. XVI, 18) . Hinc quidam justus prolem dilectam admonet dicens, Si multum tibi fuerit, abundanter tribue; si autem exiguum, et hoc ipsum libenter impertire  (Tob. IV, 9) . Hinc quoque incarnata Veritas dicit, Verumtamen quod superest, date eleemosynam, et ecce omnia munda sunt vobis  (Luc. XI, 41) . Audite, obdurata praecordia: Judicium sine misericordia ei, qui non fecit misericordiam  (Jacobi II, 13) . Quo contra per prophetam Dominus admonet dicens, Frange esurienti panem tuum, et egenos vagosque induc in domum tuam: cum videris nudum, operi eum, et carnem tuam ne despexeris  (Isai. LVIII, 7) . Memento quid purpurato diviti contigerit, qui non ideo damnatus est, quod aliena tulerit, sed quod egenti pauperi sua non tribuerit: et in inferno positus ad petenda minima pervenerit, qui hic parva negavit  (Luc. XVI, 20 24) ; quid etiam ad sinistram positis judex coeli dicturus sit: Ite, inquit, in ignem aeternum, qui praeparatus est diabolo et angelis ejus: esurivi enim, et non dedistis mihi manducare; et caetera quae ibi terribiliter enumerantur  (Matth. XXV, 41-43) .

CAPUT XVIII. Mendacium per tacitas restrictiones non vitatur. Nec mendacii poena.

Furtum et fraus quanquam gradus habeant locutionis, unum est tamen quod dicunt. Furtum enim dicit, Si aliena non tollis, ex proprio vel dives vel sufficiens esse non vales. Fraus dicit, Si cuncta quae tibi praelatus servanda commisit, illibata consignas, et nec modicum quid reservandum existimas; unde vel propriis utilitatibus consulis, vel amicis et commilitonibus places? Sed innocentia ad utraque respondet, Melius est pauperem et insufficientem esse, nullique ex dato placere, quam aliquem laedere furto vel fraude: qui enim aliena quolibet modo injuste praeripit, ipse sibi regni coelestis aditum claudit. Unde et Praedicator egregius [(a) [1100] Modus loquendi Autperto usitatus.]  quosdam redarguit dicens, Omnino delictum est in vobis, quod judicia habetis inter vos. Quare non magis injuriam accipitis? quare non  [1101] magis fraudem patimini? Sed vos injuriam facitis, et fraudatis, et hoc fratribus. An nescitis quia iniqui regnum Dei non possidebunt? Atque inter caetera subjungit, Neque fures, neque rapaces regnum Dei possidebunt  (I Cor. VI, 7-10) .

CAPUT XIX. Sequitur de eodem argumento.

Fallacia atque mendacium et ipsa unum dicunt: fallacia autem fit ingenio, mendacium vero simplici verbo. Fallacia igitur dicit, ut ex multis unum proferamus, cum in non dando [1 [1101] Ms. Regius, cum in nocendo dare.]  aliquem illudere quaerit, Quid in petendo moras innectis? Non habeo quod tibi tribuere possim: celans utique in corde qui [2 [1101] Ms. Corbeiensis, quid.]  habet, vel quod sibi conservet, vel quod aliis si voluntas inest tribuat. Mendacium dicit, Omnino quod postulas non habeo: scilicet, non artificioso ingenio, sicut fallacia, sed simplici negationis verbo frustrans poscentem. Sed veritas ad utraque respondet, Nec artificioso ingenio, nec simplici verbo oportet decipere quemquam: quia quolibet modo mentiatur, Os quod mentitur, occidit animam  (Sap. I, 11) . Et omnibus mendacibus pars illorum erit in stagno ignis ardentis sulphure  (Apoc. XXI, 8) .

 CAPUT XX. Ad cibos ut ad medicinam accedere.

Ventris ingluvies dicit, Ad esum Deus omnia munda condidit: et qui saturari cibo respuit, quid aliud quam muneri concesso contradicit? Sed ciborum parcimonia respondet, Unum horum quod dicis, verum est. Ne enim homo fame moreretur, omnia ad esum Deus munda creavit: sed ne comedendi mensuram excederet, abstinentiam imperavit. Nam inter caetera sua mala, saturitate maxime panis Sodoma periit, Domino attestante, qui ad Jerusalem per prophetam loquitur dicens, Haec est iniquitas sororis tuae Sodomae, saturitas panis  (Ezech. XVI, 49) . Quapropter sicut aeger ad medicinam, sic ad sumendas dapes debet quisque accedere: nequaquam videlicet in illis voluptatem appetens, sed necessitati succurrens. Hinc incarnata Veritas per Evangelium ait, Attendite ne graventur corda vestra in crapula et ebrietate  (Luc. XXI, 34) . Quo contra de insatiabili Judaeorum voracitate Apostolus dicit,  Multi ambulant, quos saepe dicebam vobis, nunc autem et flens dico, inimicos crucis Christi: quorum Deus venter est, et gloria in pudendis eorum, qui terrena sapiunt  (Philipp. III, 18, 19) . Et rursum: Esca ventri, et venter escis; Deus autem et hunc et has destruet  (I Cor. VI, 13) . Ille autem plene hoc vitium superat, qui in sumendis dapibus non solum parcimoniam tenet, ut scilicet refectionem semper esuriens imperet; verum etiam accuratiores simul et suaviores [3 [1101] Ms. Regius, lautiores.]  epulas, excepta corporis infirmitate et hospitum susceptione, contemnit.

CAPUT XXI. Laetitia non est hujus saeculi.

Inepta laetitia dicit, Utquid animi gaudium intus abscondis? Egredere in publicum laetus, dic aliquid foris unde vel tu vel proximi rideant, fac eos laetos tua laetitia. Sed moderatus moeror respondet, Unde tibi inest tanta laetitia? Numquid jam diabolum vicisti? numquid jam inferni poenas evasisti? numquid jam de exsilio ad patriam venisti? numquid jam de tua electione securitatem accepisti? An forte in oblivionem venit quod Dominus dicit, Mundus gaudebit, vos autem contristabimini, sed tristitia vestra vertetur in gaudium  (Joan. XVI, 20) ? An forte memoria excessit quod idem alibi dicit, Vae vobis qui nunc ridetis, quia plorabitis et flebitis  (Luc. 6, 25) ; quodque per Salomonem dicitur, Risus dolore miscebitur, et extrema gaudii luctus occupat  (Prov. XIV, 13) : et e contra per Evangelium, Beati qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur  (Matth. V, 5) : rursumque per Salomonem, Nescit homo utrum amore, an odio dignus sit, sed omnia in futurum reservantur incerta  (Eccle. IX, 1) ? Comprime ergo inanem laetitiam, quia necdum evasisti poenalem aerumnam. Nonne apud omnes insanus judicatur is, qui carceralibus  [1102] tenebris reclusus gaudere conatur?

CAPUT XXII. Cavendum a multiloquio.

Multiloquium dicit, Non ille reus tenebitur, qui plura quidem, sed bona loquitur: sed ille qui saltem rara, sed mala [1 [1102] Ms. Regius, ille potius qui rara et mala.]  dicere probatur. Cui discreta taciturnitas respondet, Verum est quod dicis; sed dum multa bona proferri videntur, saepe contingit ut a bonis locutio inchoans [2 [1102] Alias, inchoata.] , ad aliquod pravum derivetur: hoc ipsum sancta Scriptura pronuntiante quia, In multiloquio peccatum non deerit  (Prov. X, 19) . At forte inter innumera verba declinantur criminosa. Sed numquid declinari poterunt inutilia atque otiosa, de quibus in futurum ratio erit reddenda? Tenendus ergo est modus in loquendo, et [(a) [1102] Congruenter regulae Bened. cap. 6.]  ab ipsis nonnunquam utilibus verbis parcendum, sicut beatus Psalmista legitur fecisse. Dicit enim, Humiliatus sum, et silui a bonis  (Psal. XXXVIII, 3) .

CAPUT XXIII. Contra immunditiam.

Immunditia dicit, Non est grande facinus sine concubitu maris et feminae, vel propriis, vel alterius inquinari manibus. Sed integritas carnis respondet, Non sic ait Apostolus. Quid ergo ait? Neque immundi, inquit, regnum Dei possidebunt  (I Cor. VI, 9) .

CAPUT XXIV. Contra luxuriam.

Luxuria dicit, Cur te in voluptate tua modo non dilatas, cum quid te sequatur ignoras? Acceptum ergo tempus in desideriis perdere non debes: quia quam citius pertranseat, nescis. Si enim misceri Deus hominem in voluptate coitus nollet, in ipso humani generis exordio masculum et feminam non fecisset. Sed castitas illibata respondet, Nolo ignorare te fingas, quid post hanc vitam recipias. Si enim pie et caste vixeris, sine fine gaudebis: si vero impie et luxuriose, aeternis incendiis subjacebis. Inde autem castius magis vivere debes, unde quam citius tempus acceptum pertranseat ignorare te dicis. Quodque in exordio generis humani ad hoc masculum et feminam Deum creasse profiteris, ut mutuis se amplexibus miscere deberent; omnino verissime dicis. Sed quia nubendi licentia quibusdam tribuitur, hoc est, qui virginitatem vel castimoniam vidualem nequaquam professi sunt; quibusdam autem non tribuitur, id est, qui virgines vel continentes esse decreverunt; fornicatio vero nulli impune conceditur, non attendis. An ut contemnendum putas, quod Apostolus lubricis dicit, Fugite fornicationem, fratres: quodcumque enim peccatum fecerit homo, extra corpus est; qui autem fornicatur, in corpus suum peccat? Quod si hoc parvipendendum existimas, audi quod postea in sempiternum deplores et gemas: Neque adulteri, inquit, neque fornicarii, neque masculorum concubitores regnum Dei possidebunt.  (Ibid., XVIII, 9) . O quam parva est concubitus hora, qua perditur vita aeterna [3 [1102] Mss., futura.] ! Quod ergo emolumentum affert corpori, quodve tribuit lucrum, quod tam cito ducit animam ad tartarum?

CAPUT XXV. De munditia cordis.

Spiritualis fornicatio dicit, Numquid damnandum aliquid agit is, qui in corde libidini consentit, et ad opus concupitae libidinis non pertransit? Sed munditia cordis respondet, Omnino delinquit, qui castimoniam animae non custodit. Unde et auctor munditiae in Evangelio dicit, Qui viderit mulierem ad concupiscendum eam, jam moechatus est eam in corde suo  (Matth. V, 28) . Quo contra [(b) [1102] Dictio Autperto usitata.]  per beatum Job dicitur: Pepigi foedus cum oculis meis, ut ne cogitarem quidem de virgine. Quam enim partem in me haberet Deus desuper, et haereditatem Omnipotens de excelsis  (Job XXXI, 1 et 2) ? Nisi enim auctori nostro cogitatio pravi consensus displiceret, nequaquam per Isaiam diceret, Auferte malum cogitationum vestrarum ab oculis meis  (Isai. I, 16) ; et in Evangelio Pharisaeis, Quid cogitatis mala in cordibus vestris  (Matth. IX, 1) ? Sed nec Paulus apostolus diceret,  [1103] Cogitationum, inter se invicem accusantium, aut etiam defendentium, in die qua judicabit Deus occulta hominum secundum evangelium meum  (Rom. II, 15, 16) .

CAPUT XXVI. Beatae vitae felicitas.

Amor praesentis saeculi dicit, Quid pulchrius, quid honestius, quid venustius, quidve potest esse delectabilius, quam quod in praesenti vita quotidie cernimus? O quam mirabilis coeli camera in aere jucundo, in lumine solis, in augmento lunae atque defectu, in varietate stellarum et cursu! quam oblectabilis terra in nemorum floribus, in fluctuum suavitatibus, in pratorum rivulorumque amoenitatibus, in segetum culmis luxuriantibus, in vinearum foliis et botrionibus [1 [1103] Ms. Regius, in botris.]  plenis palmitibus, in silvarum umbris et planis exitibus, in equorum et canum cursibus, in cervorum et caprearum saltibus, in accipitrum volatibus, in pavonum, columbarum, turturumque pennis et collis, in domorum pictis muris et laquearibus, in organorum omniumque musicorum tinnulis cantibus, in mulierum venustis aspectibus, earumque superciliis et crinibus, oculis et genis, gutture et labiis, naso et manibus, atque extrinsecus adhibitis auro et gemmis distinctis monilibus, et si qua sunt alia quae modo non recolit sensus! Sed amor patriae coelestis respondet, Si te ista delectant quae sub coelo sunt, si carcer ita pulcher est; patria, civitas et domus qualis est? Si talia sunt quae colunt peregrini; qualia sunt quae possident filii? Si mortales et miseri in hac vita taliter sunt remunerati; immortales et beati qualiter sunt in illa vita ditati? Quapropter recedat amor praesentis saeculi, in quo nullus ita nascitur, ut non moriatur: et succedat amor futuri saeculi, in quo sic omnes vivificantur, ut deinceps non moriantur: ubi nulla adversitas turbat, nulla necessitas angustat, nulla molestia inquietat, sed perennis laetitia regnat. Si quaeris, quid ibi sit, ubi talis et tanta beatitudo persistit: aliter dici non potest nisi, Quidquid boni est, ibi est; et quidquid mali est, nunquam ibi est. Quod, inquis, illud bonum est? Quid me interrogas? A propheta et Apostolo definitum est: Quod oculus, inquiunt, non vidit, et auris non audivit, nec in cor hominis ascendit, quae praeparavit Deus his qui diligunt eum   (Isai. LXIV, 4; I Cor. II, 9) . Ad hanc felicitatem multis saeculi divitiis constipatus David anhelabat cum diceret, Quid mihi restat [2 [1103] Sic Mss. At editi, quid enim mihi est?]  in coelo, et a te quid volui super terram  (Psal. LXXII, 25) ? Multis regalibus dapibus abundans dicebat, Satiabor cum manifestabitur gloria tua  (Psal. XVI, 15) . Et rursum, Sitivit anima mea ad Deum vivum, quando veniam et apparebo ante faciem Dei  (Psal. XLI, 3) ? Rursumque. Heu me, quia incolatus meus prolongatus est  (Psal. CXIX, 5) ! Hinc et Paulus, Cupio dissolvi et esse cum Christo; multo enim melius  (Philipp. I, 23) .

His ita decursis, quanquam multa praetermiserim, tamen, ut mihi videtur, hostis nostri fornicantis castra  [3 [1103] Alias, fortia castra. Sequimur Ms. Germanensem, cui favent plerique. At Regius, hosti nostro formidatio magna facta est; castra enim, etc.]  monstravi, quibus pie viventes in Christo Jesu non desinit impugnare.

Sed nec his contentus diabolus ad alia convertitur argumenta, dum quibusdam in somnis saepius vera pronuntiat, ut eos quandoque ad falsitatem pertrahat, dum dormientes ante horam vel tempus exsuscitat, ut eos vigiliarum tempore, gravissimo somno deprimat, cum psallentes atque orantes sibilis, stridoribus, latratibus diversis et inconditis vocibus, jactis etiam lapidibus vel stercoribus perturbat, ut eos quoquo pacto a spirituali opere retrahens, inanes efficiat. Tu autem, homo Dei, vigilanti studio attende quae dico, et mihi magis adhuc stupenda narranti fidem praebeto [4 [1103] In uno Ms., sic clauditur, et veritati quae te vocat et blande admonet fidem praebeto. Vide aliam clausulam apud Ambrosium et Isidorum] .

CAPUT XXVII. Diaboli inaudita tentatio. Cur permissa.

[1104] Cujusdam relatione nuper cognovi quod dico. Vir quidam religiosus atque in monachico habitu constitutus, nostro nunc tempore antiqui hostis est inaudita tentatione pulsatus: ita ut idem malignus spiritus vestimentorum ejus particulas extra illum etiam compositas immunda colluvione crebrius foedaret; quae in tantum erat horrenda, fetida et noxia, ut pars vestium quam tetigisset, nulli deinceps esset usui apta, quanquam fuisset abluta. De quo cum interrogatus fuissem, cur omnipotens Deus talem versuto serpenti potestatem in eum dederit, respondi: Ut cordis ejus immunditiam foris ostenderet; quod nunquam in exteriori habitu fecisset, nisi interiorem omnino corrupisset, scilicet aut infidelitate et blasphemia, aut certe inani et vana gloria. Sanies quippe intus in corde, foras per vestimenta manavit. Quem, quia longe positus erat, ego quidem non vidi; sed tamen, ut arbitror, haec in illo vere praevidi. Quod si non est ita, numquid tamen factum putatur sine causa? Est propterea gestum, ut in eo munditiam cordis foeditas illa servaret, ne hanc callidus hostis inanis gloriae macula foedaret: sicuti Paulus, ne de magnitudine revelationum tumeret, stimulum carnis accepit  (II Cor. XII, 7)  Sit itaque horum quodlibet. Aut certe si non fuerit, numquid tamen quod extremum positurus sum, verum non erit? Verum est omnino, verum est quod dico: non esse colluvionem illam extrinsecus animae noxiam, si ipsam servare studuerit intus cordis munditiam.

CAPUT XXVIII. Perfectum esse quempiam posse in patria. Quis vere suis renuntiet. Quo sensu nemo propheta acceptus in patria. Regulae Benedictinae praeconium.

Interea, sicut tu ipse indicare curasti, audio quosdam apud vos dicere, non posse aliquem in patria suae nativitatis perfectum esse: illud in argumentum assumentes quod Dominus dixit, Nemo propheta acceptus est in patria sua  (Matth. XIII, 57) . Quos primo oportet ratione veritatis refelli; et sic demum qualiter intelligenda sit prolata sententia demonstrari. Audiant igitur patienter qui haec dicunt, quia dum sensum sacrae Scripturae prudenter non considerant, pene omnes sanctos contemnunt. Si enim ita est ut asserunt: ergo quotquot ex Romanis conversi, apud Romanos degunt; quotquot ex Graecis, apud Graecos; quotquot ex Italis, apud Italos; quotquot ex Iberis, apud Iberos; quotquot ex Germanicis, apud Germanicos; quotquot ex Aquitanicis, apud Aquitanicos; quotquot ex Britannicis, apud Britannicos; quotquot ex Anglis, apud Anglos religiose vivunt, imperfecti erunt. Ecce Paulus et Antonius ex Thebaeis, apud Thebaeos perfecti sunt: ecce Hilarion ex Palaestinis, apud Palaestinos perfectus est: ecce Macharius ex Aegyptiis, apud Aegyptios perfectus est: ecce Oxirincus civitas, ex propriis civibus tota perfecta est, ecce, ut ad [(a) [1104] Benevento enim, ubi degebat Autpertus, vicinum est Mediolanum, si cum Oxirinco comparetur.]  vicinos nostros veniamus, Protasius et Gervasius in propria hac Mediolanensi civitate propriaque domo manentes, ac per decem annos monachorum vitam exercentes, ita perfecti sunt ut martyres fierent. An forte sola vestra provincia extra hanc regulam erit excepta: ut non de propriis, sed tantum de extraneis habeat monachos? Satagendum igitur magis est, ut ubi quis fuerit, juxta perfectorum regulam vivat: non parentum, non propinquorum, non affinium illecebris, a via perfectionis declinet. Sic certe juxta Servatoris [1 [1104] Mss., Salvatoris.]  sententiam, patri matrique, fratribus, sororibus, uxoribus, filiis, domibus, agris et cunctis quae possidet renuntiare valebit  (Matth. XIX, 29) . Hoc autem dico non quo secessores, qui de regno ad regnum, de publico ad eremum transeunt, summa laude non ducam: sed quo illos etiam qui magis affectibus patriam fugiunt quam gressibus, felices atque perfectos ostendam.

Obsecro itaque illos, qui haec apud vos fieri posse  [1105] denegant, ut vigilanti studio considerent, cur non dixerit Dominus, Nemo propheta perfectus est in patria sua. Sed ibi quid aliud intelligendum est, nisi quia non acceptum dixit, nequaquam receptum? quodque de antiquis Prophetis et se ipso dictum intelligi voluit, qui apud incredulos Judaeos non fuerunt accepti, sed magis spreti, Stephano ad eos dicente, Quem Prophetarum non sunt persecuti patres vestri? qui praenuntiabant de adventu justi, cujus vos nunc homicidae et proditores fuistis  (Act. VII, 52) . Quis autem non videat quantae temeritatis, quantaeque sit praesumptionis, aliquem sibi prophetae nomen assumere? Tu igitur cum charitatis affectione tales redargue, et  [1106] juxta regulam patrum vivere semper stude, maxime autem sancti confessoris Benedicti. Non declines ab ea quoquam, nec illi addas quidpiam, nec minuas. Totum enim quod sufficit, habet, et nusquam minus habet: cujus verba atque imperia sectatores suos perducunt ad coeli palatia.

Ecce, frater charissime, inter caeteras meas occupationes hunc tibi sermonem nocturnis horis, licet inculta venustate, dictavi atque conscripsi: quem quia epistolarem modum transire cognovi, libellum potius De Conflictu vitiorum atque virtutum nuncupare malui: in quo si aedificationis aliquid repereris, hunc legendum et aliis tradere debes.