Guigo II prior Carthusiae

Meditationes X et XI

Estratto da “IL CRISTO” Volume IV, a cura di Claudio Leonardi

Fondazione Lorenzo Valla – Arnoldo Mondadori Editore 2001

Link al testo italiano

 

Meditatio X

«Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem habet vitam aeternam.» Doce nos, magister bone qui solus «doces hominem scientiam», doce nos quomodo carnem tuam manducare et sanguinem tuum bibere debeamus. Scimus enim, Domine, quoniam «verba» tua «spiritus et vita sunt»; carnalis autem homo non percipit ea quae sunt Spiritus Dei. Nam qui per se hoc verbum percipere voluerunt inter se «litigabant ad invicem», et ideo non suxerunt «mel de petra»; sed eliso cornu «abierunt retro» quidam etiam «ex discipulis», dicentes: «Durus est hic sermo». Tu autem, Domine, percussisti petram, et exierunt «aquae largissimae, ita ut biberet populus et iumenta». Sed populus «bibebat de spiritali eos consequente petra», iumenta autem nondum bibunt de spiritali quia iumenta sunt.

Inclinasti, Domine, coelos tuos et descendisti usque ad humillimos nostrae locutionis modos, sed iterum «ponis nubem ascensum tuum», quia per carnem tuam traiicis nos ad spiritum. Alioquin «caro non prodest quicquam» remanentibus in carne tantum; prodest autem caro his qui per carnem proficiunt ad spiritum. Nec ignoramus, Domine, quod caro tua et sanguis tuus corporaliter manducetur et bibatur in veritate; sed qualiter eadem caro et sanguis tuus spiritaliter manducetur et bibatur, cum spiritus neque manducet neque bibat, doceri a tuo spiritu exoramus.

Sed per nubem ascendamus ad spiritum, et de consuetis ad incognita transeamus, ut ex his modis quibus caro manducat et bibit, qualiter spiritus edam suo modo manducet et bibat perpendamus. Verbi grana, cum panem hunc corporeum et sensibilem manducamus, prius de ipso panis corpore buccella separata ponitur in os, ac deinde attritum cum dentibus et saliva liquefactum transglutimus, ut ad interiora cibus ipse perveniens robur et alimentum corpori distribuat. Panis vero animae Christus est, «panis vivus qui de coelo descendit», qui suos nunc per fìdem, in futuro per speciem pascet. Per fidem enim Christus habitat in te, et fides Christi Christus est in corde tuo. Quantum credis in Christo, tantum possides Christum. Et unus quidem panis est Christus, quia «unus Dominus, una fides», omnium credentium, quamvis adii plus, alii minus de eiusdem fidei dono percipiant. Nec sunt tot fides quot credentes: alioquin non credentes fidei sed fides credentibus subesset. Nunc autem sicut una est veritas, ita et una fides in una veritate omnes et regit et pascit credentes, «unusque et idem spiritus dividit singulis prout vult».

De uno ergo pane vivimus omnes, et omnes accipimus singuli suam portionem, et tamen integer est omnibus Christus, nisi his qui scindunt unitatem. Non dico integer quod tantum sapias de Christo quantum sapit de seipso Christus, quod nec ipsi angeli in coelo nec omnis creatura potest. Sed in hoc dono quod accepi totum Christum possideo, et totum me possidet Christus, sicut membrum quod possidetur a toto corpore vicissim possidet totum corpus. Illa igitur portio fidei quam sortitus es buccella est in ore tuo; sed nisi hoc ipsum quod credis frequenter et pie cogites, et dentibus, hoc est animi tui sensibus, terendo et versando quasi comminuas, non transiet tibi collum, id est non perveniet usque ad intellectum. Quomodo enim intelligetur quod et raro et negligenter cogitatur, maxime de re tantum subtili quantum et invisibili? Fides enim invisibilia proponit, et multo labore menti sudandum est, priusquam aliquid inde transglutiat. Nisi enim saliva sapientiae «descendens desursum a Patre luminum» arentem cibum liquefaciat, in vanum laboras; quia quod cogitando colligis ad intellectum non penetrar. Unde beatus Iob: «Antequam comedam suspiro»; et sponsa: «Anima mea liquefatta est, ut dilectus locutus est». Otiosam ergo fìdem habes, nisi saepius inde cogitando, «labores manuum tuarum manduces». Nec tamen totum illud quod credis aut simul cogitare aut totum quod cogitas simul intelligere potes, sed paulatim et quasi minutatim et cum gravi gemitu cibum tuum parturis.

Sic edam in memoria fìdes velut parens invisibilis, et nisi rore coeli fecundata et cum dolore multo non potest parere filium suum. Hoc est intelligentiae verbum, per quod ipsa fides quasi per simillimam sibi imaginem suam melius videri potest. Tamdiu autem parere non cessabit, donec tota fides transeat in speciem, et tunc «iam non meminit pressurae propter gaudium, quia natus est homo in mundum», qui prius in utero clausus tenebatur, et tam diuturno conatu et gemitu edebatur. Maledicta est anima sterilis, et quae non parit semper hunc filium. Semper igitur meditando lex Dei sit in ore tuo, ut semper bonum parias intellectum. Per intellectum vero cibus ipse spiritaiis transit in affectum cordis, ut quod intelligis non negligas, sed per amorem diligenter colligas. Frustra enim intellexisti, nisi quod intellexeris diligas, nam in amore sapientia est. Nam et inteilectus praecedit spiritum sapientiae, et inteilectus quidem quasi in transitu gustat: amor autem solidum sapit. Ibi, hoc est in amore, totum robur animae consistiti illue omnis vitalis refectio confluit, inde vita per omnia virtutum membra diffimditur. «Omni custodia», inquit, «serva cor tuum, quoniam ex ipso vita procedit.»

Amor ergo quasi cor in medio positum est, ad quem tria praecedentia, id est fides, meditatio et intellectus, proflciunt et solidantur, et ex quo alia subsequentia procedunt et diriguntur. In primis ex amore procedit imitatio. Quis enim non velit imitari quod amat? Nisi Christum amaveris, non imitaberis, id est non sequeris. Dixit enim Simoni Petro postquam amorem eius exploraverat: «Sequere me», hoc est imitare. Sequebatur Iudas pedibus Christum, sed affectibus avaritiam; et Giezi Eliseum, non pietatis affectu sed cupiditatis. His pedibus, hoc est totis affectibus, sequendus est Christus. Ideo namque Miphiboseth non est secutus regem David in tribulatione, quoniam infirmus erat pedibus; cum autem in omnibus sequendus sit Christus, sed maxime in passionibus, quia in necessitate probatur amicus. «Qui non baiulat», inquit, «crucem suam et venit post me non est me dignus.» Baiulat autem crucem post Christum Simon quidam Cyrenaeus, sed usque ad crucis supplicium non pervenit. Sequendus est Christus, et inhaerendum est Christo: non est deserendus usque ad mortem. «Vivit», inquit, «Dominus et vivit anima tua, quia non derelinquam te»; et adhaesit semper magistro, usque dum curru igneo ille sublevatus est. Sequebantur Christum septuaginta duo discipuli; sed audito sermone quem capere non poterant, abierunt retro. Sequebatur Petrus in passione, sed a longe, quia negaturus erat. Solus eum usque ad mortem crucis latro secutus est. Quid dicami latro secutus est Christum usque ad mortem crucis, an Christus latronem? Nimirum Christus latronem tamdiu secutus est donec latro fugere ultra non potuit; at ubi fuga periit a latrane, latro secutus est Christum, et cum Christo paradisum ingressus est.

Sequendus est ergo Christus, et inhaerendum est Christo. «Mihi autem», inquit, «adhaerere Deo bonum est»; et «adhaesit anima mea post te, me suscepit dextera tua». «Qui enim adhaeret Domino unus spiritus est»: non tantum unum corpus, sed edam unus spiritus. De spiritu Christi totum corpus eius vivit. Per corpus Christi pervenitur ad spiritum Christi. Esto per fidem in corpore Christi, et quandoque unus spiritus cum Christo eris. Iam per fidem unitus es corpori, per speciem unieris et spiritui. Quamvis nec fides hic sine spiritu, nec spiritus illic sine corpore erit, nam et corpora nostra tunc non spiritus sed spiritala erunc. «Volo», inquit, «pater, ut sicut ego et tu unum sumus, ita et isti in nobis unum sint, ut credat mundus.» Ecce unitio per fìdem. Et post pauca: «ut et isti consummati sint in unum, et cognoscat mundus». Ecce unitio per speciem.

Hoc est corpus Christi spiritaliter manducare: fidem in ilio puram habere, et de eadem fide studiose meditando semper quaerere, et quod quaerimus intelligendo invenire, et inventum ardenter diligere, quemque diligimus pro posse nostro imitari, et imitando constanter illi adhaerere, et adhaerendo perenniter uniri.

 

Meditatio XI

Nunc ad calicem transeamus. Prius enim caro manducatur, postea sanguis bibitur. Perfectorum est hoc, calicem salutaris, hoc est calicem Iesu, accipere, id est acceptabiles habere passiones. Unde et in octavo loco ponitur: «Beati qui persecutionem paduntur propter iustitiam». In septem praecedentibus corpus Christi manducatur, in octavo sanguis eius bibitur. Sicut enim cibus diu terendo cum labore et mora traicitur, potus autem citius et suaviter labitur, ita et morum disciplina virtutumque soliditas diu et difficile addiscitur, passiones autem perfectorum et suaves nimis eis sunt et velocius pertransire videntur, «quia calix tuus inebrians quam praeclarus est». Praeclara et amabilis illa ebrietas dolorem vertit in suavitatem, et non videntur eis condignae passiones huius tam parvi temporis ad futuram gloriam.

Quis enim sapiens et intelligens misericordias Domini non velit accipere calicem benedictionis de manu Domini, bibere et communicare passionibus Domini? «Accipiens», inquit, «calicem, gratias egit.» Non solum accipere sed edam gratias agere debet qui accipit, qui tanto honore apud eum habitus est ut de calice eius bibere mereatur. Primogenitus et princeps omnium primus accepit et bibit et gratias egit, et postea dedit discipulis suis dicens: «Bibite ex hoc omnes». Nullum excepit: gaudii sui voluit omnes habere participes. Primus accepit et benedixit: ibi consecratus est calix passionis. Nisi enim passio Christi praecederet quae nostram quoque passionem benediceret, passio nostra quid nobis valeret? Non esset nobis passio nostra benedictio dulcedinis sed calix amaritudinis. Mors autem Christi nostrae mortis amaritudinem in nimiam convertit dulcedinem. Sanguinem ergo Christi bibituris fides passionis Christi proponitur, «quia Christus passus est prò nobis, nobis relinquens exemplum».

In contemplatione autem beatae illius passionis, quasi in propositione calicis, sitis, hoc est desiderium tolerandae passionis, ardentius excitatur. Unde in bello Machabaeorum «ostenderunt elephantis sanguinem uvae et mori ad acuendos eos in proelium». Post sitim calix accipitur, quando desiderium passionis ad effectum perducitur. Quis enim bibat nisi sitiat? Etiam quando bibebat Christus in cruce, sidebat. «Sitio», inquit, «illi autem obtulerunt spongiam aceto plenam, et cum gustasset noluit bibere.» Non enim de spongia cavernosi et dolosi cordis acetum veteris malitiae, sed de puro et simplici calice novae laetitiae vinum bibit. Ergo qui bibit, hoc est qui patitur, non tristis sed gaudens padatur. Unde Iacobus: «Omne gaudium existimate, fratres mei, cum in temptationes varias inciderids»; «et» apostoli «ibant gaudentes a conspectu concilii, quoniam digni habiti sunt prò nomine Iesu contumeliam pati». Hoc est enim bibere et inebriati, de passionibus exultare. «Comedite», inquit, «amici, et bibite et inebriamini, carissimi mei.» Qui comedunt, amici, qui autem bibunt et inebriantur, carissimi reputantur. Sunt autem qui bibunt sed non inebriantur, quia non laeti sed tristes flagellantur. «Bibit Noe vinum, et inebriatus est» et dormivit. Dormivit et Christus in passione, sicut ipse dicit: «Ego dormivi et soporatus sum». Dormit et sponsa: «Ego dormio», inquit, «et cor meum vigilat». Dormiebat Iacob in via, qui corde vigilanti stupebat miranda mysteria quae videbat. Quid est enim dormire, nisi ab istis sensibus corporeis mentem sequestrare, ut possit in intimis vigilare? Ergo dormiat caro, vigilet cor.

Dormiendum est enim et requiescendum. Quis autem requiescit nisi qui corde vigilat? «In pace», inquit, «in idipsum dormiam et requiescam.» Et ad discipulos: «Dormite iam et requiescite». Dormite ab exterioribus, requiescite in intimis. «Sabbatum requietionis est affligetisque in eo animas vestras.» Quomodo sabbatum est requietionis si animae affliguntur? Non in afflictione requies est; sed cum caro affligitur, spiritus requiescit, cum caro crucifìgitur, mens sabbatum habet requietionis. In sabbato requietionis duplex intelligitur requies: una qua sabbatizat a labore sensibilium, alia qua gaudet in amore spiritalium. «Omnis anima quae afflicta non fuerit die hoc peribit de populis suis.» Qui non communicaverit passionibus Christi non communicabit et gloriae. De sabbato requietionis pervenitur ad octavam resurrectionis, in qua vita est aeterna, ad quem finem tendit quod caro Christi manducatur et sanguis bibitur. «Qui manducati», inquit, «meam carnem et bibit meum sanguinem habet vitam aeternam.» Iam habet in praedestinatione, licet nondum in adimpletione. Quisquis spiritu manducat hoc corpus et bibit hunc sanguinem «mortem non videbit in aeternum». Nam impii, etsi dente premant, sed spiritu corpus hoc non manducant, et ideo mortui iam in sepulcris viventibus habitant.

Sed ut praedicta succincte colligamus, per fidem calix proponitur, per calicem sitis excitatur, per sitim ad potandum festinatur: potus autem inebriat, et inebriatus dormit, dormiens requiescit, requiescens vitam aeternam possidet.