CAPITULA AQUISGRANENSIA (817)

(o Capitulare Aquisgranense o Capitulare Monasticum)

Estratti da “Consuetudines monasticae”, Vol III., A cura di Bruno Albers O.S.B., pagg. 115-142.

Ed. Typis Montis Casini - 1907.

---

Ndr. Come Bruno Albers spiega nell’introduzione, di questo testo esistono due recensioni, una lunga ed una breve. La lunga, dal codice Parisinus 4638, è attribuita a Alfred Boretius (1836-1900), mentre la corta (completa del commentario alla Regola di San Benedetto di Paolo Diacono) è attribuita ai monaci di Montecassino che l’hanno stampata nel 1880. La numerazione in numeri arabi (come è nel testo originale) si riferisce alla recensione lunga. Il Capitulare Aquisgranense o Monasticum corrisponde alla recensione lunga.

Il testo è quasi uguale alla Regula Sancti Benedicti abbatis anianensis che si trova nel “Corpus Consuetudinum Monasticarum”, (CCM), Tomus 1. Recensore: Joseph Semmler, pagg. 515-535. Ed. F. Schmitt, Sieburg 1963. Ho riportato anche questo testo perchè l'introduzione a questo Capitulare che ho allegato è stata scritta da Watkin Williams nel 1936, quando ancora non esisteva l'edizione curata da Semmler nel “Corpus Consuetudinum Monasticarum” del 1963.

---

 

Anno Incarnationis Domini nostri Jesu Christi DCCCXVII Imperii vero gloriosissimi principis Hludovvici quarto, VI. Idus Iulias, cum in domo Aquisgrani Palatii, que Lateranis dicitur, abbates cum quam pluribus una suis resedissent monachis haec quae secuntur capitula communi consilio ac pari uoluntate inviolabiliter a regularibus conservari decreverunt.

 

I. Ut abbates, mox ut ad monasteria sua remeaverint regulam per singula verba discutientes pleniter legant et intellegentes domino opitulante efficaciter cum monachis suis implere studeant.

II. Ut monachi omnes, qui possunt, memoriter Regulam discant.

III. Ut officium iuxta quod in Regula sancti Benedicti continetur, caelebrent.

IV. Ut in coquina, in pistrino et in caeteris artium officinis propriis operentur manibus, et uestimenta sua oportuno tempore lauent.

V. Ut nullo umquam tempore post vigilias causa dormiendi, nisi contigerit eos ante horam constitutam surgere, ad lectos redeant suos.

VI. Ut in Quadragesima nisi, in Sabbato sancto, non radantur. Alio enim tempore semel per quindecim dies radantut.

VII. (11) Ut certum fleotomiae tempus non observant (!), sed unicuique, secundum quod necessitas expostulat, concedatur, et specialis in cibo et potu tunc consolatio praebeatur.

VIII. (12) Ut si necessitas poposcerit ob operis laborem, post refectionem vespertinam etiam et in Quadragesima, pari modo et quando officium mortuorum celebratur, priusquam lectio Completorii legatur, bibant.

IX. (13) Ut cum a quocumque priore suo increpatus quis eorum fuerit, Mea culpa primo dicat; deinde prosternens se illius pedibus cum cappa, si habuerit, veniam petat. Et tunc iubente priore surgat, et· unde interrogatus fuerit rationem humiliter reddat.

X. (15) Ut soli sine alio fratre in viam non dirigantur.

XI. (16) Ut sibi compatres commatresve non faciant, neque osculentur feminas.

XII. (14) Ut nudi pro qualibet culpa coram fratrum obtutibus non flagellentur.

XIII. (17) Ut si necessitas fuerit eos occupari in frugibus colligendis, constitutum legendi et meridie pausandi tempus pretermittatur, et operantes non murmurent.

XIV. (18) Ut quarta et sexta feria ieiunantes ante Nonam aut post Nonam, si necessitas fuerit, iuxta prioris arbitrium, levia opera exerceant.

XV. (19) Ut in Quadragesima libris de bibliotheca secundum prioris dispositionem acceptis, alios, nisi prior decreverit expedire, non accipiant.

XVI. (20) Ut eis vestimenta nec multum vilia, nec multum pretiosa, sed mediocra dentur.

XVII. (23) Ut in Quadragesima, sicut et in alio tempore vicissim sibi pedes lavent et antiphonas huic officio congruentes decantent. In Caena vero Domini pedes fratrum, si valet, abbas lavet et osculetur, et poculum porrigat.

XVIII. (24) Ut mandatum, post caenam fiat.

XIX. (25) Ut ea, quam monachi sui habent, mensura sint abbates contenti in manducando, in bibendo, in dormiendo, in vestiendo, in operando, quando in aliis utilitatibus non fuerint occupati.

XX. (26) Ut villas frequenter, nisi necessitas cogerit non circumeant, neque suis illas monachis custodiendas committant. Et si eos ire ad eas necessitas fuerit, expleto necessitatis negotio, ad sua mox monasteria redeant.

XXI. (27) Ut abbas vel quispiam fratrum ad portam monasterii cum hospitibus non reficiant. In refectorio autem omnem eis humanitatem manducandi ac bibendi exhibeat. Et ipse cum episcopis, abbatibus, canonicis, nobilibus unde ipsi reficiuntur sumat.  Si vero propter hospitem uoluerit ad solitam mensuram fratribus sibique. augere aliquid, in sua maneat potestate.

XXII. (28) Ut servitores non ad unam mensam, sed in propriis locis, post refectionem fratrum reficiant; quibus eadem lectio que fratribus recitata est, recitetur.

XXIII. (30) Ut lectori, nihil nisi quod Regula iubet, detur.

XXIV. (30) Ut Alleluia in Septuagesima dimittatur.

XXV. (31) Ut prepositus intra et extra monasterium post abbatem maiorem reliquis abbati subditis habeat potestatem.

XXVI. (32) Ut monachis nisi monachus non constituatur praepositus.

XXVII. (33) Ut de senioribus monasterium circumeuntibus quidam cum fratribus in oboedientiam exeant, quidam in monasterio propter custodiam remaneant.

XXVIII. (34) Ut novitio non facilis monasterii tribuatur ingressus, et ut in cella hospitum probationis causa hospitibus serviat paucis diebus. Res vero, si quas habet, parentibus suis commendet. Expleto probationis suae anno, secundum quod Regula precipit, inde faciat. Ipse vero nec tondeatur nec vestimenta pristina inmutet, priusquam obedientiam promittat.

XXIX. (38) Ut quando fratres post Sextam dormiunt, si quis eorum vult legere, in ecclesia, aut in lectulo suo legat.

XXX. (39) Ut in Quadragesima usque ad Nonam operentur fratres, quatenus missa celebrata congruo tempore reficiant.

XXXI. (40) Ut domus semota his qui fugere, aut pugnis baculisve inter se voluerint confligere, aut quibus ex integro facte sunt regulares discipline, habeatur huiusmodi, qua in hieme ignis possit accendi, et atrium iuxta sit, quo possint, quod eis iniungitur, operari.

XXXII. (41) Ut si quis negligenter sonitum fecerit, aut aliud quid excesserit in refectorio mox a priore veniam petat.

XXXIII. (42) Ut nullus plebeius seu clericus secularis in monasterio ad habitandum recipiatur, nisi voluerit fieri monachus.

XXXIV. (43) Ut nemini liceat sermonem iuramenti aut adfirmationis profere, nisi sicut sancti patres soliti fuerunt loqui.

XXXV. (44) Ut abbatibus liceat habere cellas in quibus aut monachi sint aut canonici. Et abbas prevideat, ne minus de monachis ibi habitare permittat quam sex.

XXXVI. (45) Ut schola in monasterio non habeatur, nisi eorum qui oblati sunt.

XXXVII. (46) Ut in precipuis sollemnitatibus, id est in Natali, et in octabas Domini, in Epiphania, in Pascha quoque et Ascensione Domini, in Pentecosten et in Sanctorum festivitatibus, id est sancti Stephani, in beati Iohannis Evangelistae, in Natale Infantum, in Purificatione et Adsumptione sanctae Mariae, similiter in beatorum apostolorum festis, in sancti Iohannis Baptistae, in sancti Laurentii et sancti Martini, seu in Natali cuiuslibet sancti, cuius honor in qualicumque parrochia specialiter celebratur, plenum officium agatur et bis reficiatur.

XXXVIII. (47) Ut in Parasceve non aliud nisi panis et aqua sumatur.

XXXIX. (48) Ut benedictio post Completorium a sacerdote dicatur.

XL. (49) Ut de omnibus in aelymosynae datis tam aecclesiae quam fratribus, decime pauperibus dentur.

XLI. (50) Ut balnearum usus in arbitrio prioris consistat.

XLII. (7) Ut in octabas Paschae radantur.

XLIII. (50) Ut praetermissis portionibus psalterii, psalmi speciales elymosinariis et defunctis cantentur.

XIV. (51) Ut in ebdomada Pentecosten non flectantur genua, et non ieiunetur, nisi statuti fuerint dies ieiunii.

XLV. (52) Ut laici causa manducandi ac bibendi in refectorium non ducantur.

XLVI. (53) Ut quocies necessitas exposcit, vestimenta et calciamenta et omnia necessaria fratribus dentur.

XLVII. (35) Ut monachus professione facta tribus diebus coculla coopertum habeat caput.

XLVIII. (36) Ut puerum pater aut mater tempore oblationis offerant altari et petitionem pro eo coram laicis testibus faciant, quam tempore intellegibili ipse puer confirmet.

XLIX. (54) Ut qui preponuntur nonni uocentur.

L. (55) Ut senior decanus reliquis decanis preponatur, et abbate vel preposito praesente locum proprium teneat.

LI. (56) Ut prepositus, decani, cellararius, portarius si utiles in suis ministeriis fuerint, quantum abbati et congregationi placuerit, ibi stent.

LII. (37) Ut infantes oblati carnem non nisi causa infirmitatis manducent.

LIII. (57) Ut libra panis triginta solidos per duodecim denarios metiatur.

LIV. (21) Ut mensura cocullae duobus cubitis consistat.

LV. (58) Ut dormitorium iuxta oratorium constituatur, ubi supervenientes monachi dormiant.

LVI. (59) Ut canonici abbates monachos secum in itinere, nisi ad generalem synodum, non ducant.

LVII. (60) Ut duo tantum signa ad Tertiam, Sextam Nonamque pulsentur.

LVIII. (61) Ut monachi cappas dissutas preter uillosas non habeant.

LIX. (62) Ut abbas, prepositus, vel decanus, quamvis presbyteri non sint, lectoribus benedictionem tribuant.

LX. (63) Ut docti fratres eligantur, qui cum supervenientibus monachis loquantur.

LXI. (64) Ut de furto incerto oratio et excommunicatio a corpore et sanguine Christi fiat, quousque culpabilis confiteatur.

LXII. (65) Ut si frater adversus fratrem pro qualibet culpa testimonium protulerit, perfectiori credatur.

LXIII. (66) Ut psalmus invitatorius et Gloria pro defunctis non cantetur.

LXIV. (67) Ut lector stando benedictionem postulet.

LXV. (68) Ut eulogiae fratribus a presbyteris in refectorio dentur.

LXVI. (69) Ut ad Capitulum martyrilogium primitus legatur, et dicatur versus, deinde Regula, aut omelia quaelibet legatur; deinde Tu autem domine dicatur.

LXVII. (72) Ut quando fratres aestivo tempore ieiunant, post Sextam dormiant.

LXVIII. (72) Ut is, qui noxa tenetur culpae, die Dominico remissius habeat et veniam non petat.

LXIX. (73) Ut pro abbate defuncto anniversarium fiat officium.

(Ndr. LXX. manca)

LXXI. (70) Ut ad Capitulum lectio tradatur, similiter ad conlationem, si tempus fuerit oportunum.

LXXII. (75) Ut nullus pro munere recipiatur in monasterio, nisi quem bona voluntas et merita commendent.

LXXIII. (76) Ut unicuique fratri in cibo et in potu sua mensura separatim detur, et de ipsa mensura sibi data alicui nihil tribuat.

LXXIII. (77) (Ndr. Numero capitolo doppio) Ut fratres aliquid pinguedinis in victu cotidiano habeant; excepta sexta feria, et diebus octo ante Natale Domini, et a Quinquagesima usque ad Pascha.

LXXIV. (79) Ut muffulae berbicine fratribus dentur.

LXXV. (78) Ut volatilia in Natale Domini et in Pascha quattuor tantum diebus, si est unde, comedant. Si vero non fuerit unde, non requiratur per debitum. Si autem abbas aut monachi abstinere se voluerint, in eorum sit arbitrio.

 

(Ndr. Seguono altri capitoli della recensione lunga)

 

8. Ut volatilia intus forisve, nisi pro infirmitate, nullo tempore comedant.

9. Ut nullus episcoporum monachis volatilia comedere praecipiat.

10. Ut poma et lactucae, nisi quando alius sumitur cibus, non comedantur.

22. Ut si infra positae mensurae quantitatem decreverit abbas causa necessitatis quippiam augeri, in illius maneat potestate. Alioquin hoc omnino provideat, ut camisias duas, et tunicas duas, et cucullas duas, et cappas duas unusquisque monachorum habeat; quibus vero necesse est, addatur et tertia; et pedules quatuor paria, et femoralia duo paria, roccum unum, pellicias usque ad talos duas, fasciolas duas; quibus autem necesse est itineris causa, alias duas, (manicas quas vulgo) wantos (appellamus), in aestate, et in hieme vero muffulas vervicinas; calciamenta diurna paria duo, subtalares per noctem in aestate duas, in hieme vero soccos; saponem et uncturam sufficienter; pinguedinem ad esum excepto sexta feria et viginti diebus ante Nativitatem Domini, et septimana illa, quae ante Quadragesimam vocatur Quinquagesima. Ubi autem vinum non est unde emina detur, duplicem mensuram de cerevisia bona. Et quaecumque praeter haec eorum regula iubet, cum necessitas postulaverit, absque dilatione accipiant.

80. In doctrina sua abbas apostolicam debet illam semper formulam servare, in qua dicit: argue, obsecra, increpa. Id est, indisciplinatos et inquietos debet durius arguere, obedientes autem et mites et patientes, ut in melius proficiant, obsecrare. Negligentes vero et contemnentes ut increpet et corripiat, admonemus, neque dissimulet peccata delinquentium; sed mox ut coeperint oriri, radicitus ea ut praevalet amputet, memor periculi Heli sacerdotis de Silo. Improbos autem et duros ac superbos vel inobedientes, verberum vel corporis castigatione in ipso initio peccati coerceat, sciens scriptum: Stultus verbis non corrigitur; et iterum: Percute filium tuum virga, et liberabis animam eius a morte. In omnibus igitur omnes magistram sequantur regulam, neque ab ea temere declinetur a quoquam. Nullus in monasterio proprii cordis sequatur voluntatem, neque praesumat quisquam cum abbate suo proterve infra monasterium aut foris contendere. Quod si praesumpserit, regulari disciplinae subiaceat. Si quis frequenter correptus pro qualibet culpa, si etiam excommunicatus non emendaverit, acrior ei accedat correctio, id est, verberum vindictae in eum procedant. Similiter et qui praesumpserit claustra monasterii egredi, vel quocumque ire, vel quippiam, quamvis parum, sine iussione abbatis facere, vindictae regulari subiaceat. Peccantes autem coram omnibus arguantur, ut caeteri metum habeant.

81. Ut psalmi quinque aestate ante horam Primam, tempore vero hiemali post intervallum pro rege et omnibus catholicis et familiaribus et elemosinariis omni die canantur, id est: *Miserere me Deus secundum, *Deus in nomine tuo. *Miserere me Deus, miserere. *Deus misereatur noster.*Deus in adiutorium meum, et pro rege specialiter: *Exaudiat te Dominus.

82. Ut pro omnibus defunctis catholicis psalmi quinque canantur, id est *Verba me. *Domine, ne in furore tuo. *Dilexi quoniam. *Credidi. *De profundis, et pro omnibus defunctis seu monachis seu omnibus catholicis fidelibus christianis psalmi quinque canantur id est *Dominus regit me. *Ad te Domine levavi. *Dominus illuminatio mea. *Domine exaudi II. *Lauda, anima mea Dominum.

83. Ut datam a priore saponis et uncturae mensuram et reliqua, quae ibi conveniunt necessaria, ad suos habeant lectos.