LIBER SECUNDUS.

QUI EST DE INSTITUTIONE SANCTIMONIALIUM.

(Dantur variantes ex ms. Vatic. 4885.)

Patrologia Latina, vol. CV, J. P. Migne Parisiis 1831 (Corpus 2)>Symphosius Amalarius>Forma institutionis canonicorum

University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2019

PRAEFATIO.

p. 0935A| Hanc constitutionem sacer conventus anno incarnationis Domini 816, indictione 10, anno siquidem gloriosissimi Ludovici imperatoris tertio, in Aquisgrani palatio, eodem monente principe, ob animarum sanctimonialium canonice degentium salutem, p. 0936A| divina inspirante gratia et sanctorum Patrum auctoritatibus, velut ex pratis vernantibus, quosdam flosculos collegit et in unum congessit, atque communi voto, communique consensu, sanctimonialibus tenendam observandamque percensuit.

INDEX CAPITUM LIBRI II.

p. 0935|

I. Excerptum ex epistola Hieronymi ad Eustochium.

II. Ejusdem ad Demetriadem excerptum.

III. Item ejusdem ex epistola ad Furiam.

IV. Excerptum ex epistola Cypriam de habitu virginum.

V.Ex sermone sancti Caesarii episcopi sanctimonialibus directo.

VI. Sancti Athanasii ad sponsas Christi.

VII. Quales in monasteriis puellaribus debeant esse abbatissae.

VIII. De congregandis in monasteriis sanctimonialibus.

IX. Qualiter his, quae monasterium expetunt, de rebus propriis agendum sit.

X. Qualiter in monasterio sanctimonialibus conversandum sit.

XI. Ut monasteria puellarum undique muniantur, et necessariae habitationes interius praeparentur.

XII. Ut sanctimoniales in una societate viventes aequaliter cibum et potum accipiant.

XIII. Qualiter sanctimoniales stipendia accipere debeant necessaria.

XIV. Quod gemina abbatissis sanctimonialibus impendenda sit pastio.

XV. Ut ad horas canonicas celebrandas incunctanter conveniant sanctimonia es.

XVI. De instantia orationis.

XVII. Ut completorium pariter sanctimoniales celebrent.

XVIII. Qui modus correptionis erga sanctimoniales delinquentes adhibuendus sit.

XIX. Ut abbatissae virorum frequentias vitent.

XX. Ut sanctimoniales virorum caveant frequentias.

XXI. Ut sanctimoniales erga famulas sibi servientes pervigilem adhibeant custodiam.

XXII. Ut erga puellas in monasteriis erudiendas magna adhibeatur diligentia.

XXIII Ut in monasteriis puellaribus domus propter anus et infirmas sit.

XXIV. Quales sint praepositae constituendae.

XXV Qualis constituenda sit cellararia.

XXVI. De portaria monasterii constituenda.

XXVII. Ut non nisi statuto tempore presbyteri eorumque ministri monasteria puellarum ingrediantur.

XXVIII. Ut hospitale pauperum extra monasterium sit puellarum.

MANSI IN SEQUENTEM MONIALIUM REGULAM PRAEMONITIO.

p. 0935|

  Concilii Aquisgranensis Regula pro sanctimonialibus exstat in vetustissimo codice membranaceo saeculo IX, eodem scilicet quo et concilium est habitum scripto, qui sane Codex servatur Romae in bibliotheca PP. Cisterciensium monasterii Sanctae Crucis in Hierusalem. In eo vero omnia cum editis concordare monuit me per litteras P. D. Darius Marinoni ejusdem ordinis monachus eruditus et ejusdem monasterii bibliothecarius, nisi quod ante exordium capitis primi praemitti animadvertit sermonem quemdam S. Augustino tributum, cujus apographum ad me humanissime transit. Hunc igitur sermonem ex Codicis hujus auctoritate Regulae sanctimonialibus datae hic ego primus praemitto.

INCIPIT SERMO S. AUGUSTINI AD VIRGINES.

p. 0935C|

  Dilige Dominum, et amabit te; servi illi, et illuminabit cor tuum. Honora matrem tuam, sicut Matrem Christi, et ne despexeris canitiem ejus, quae peperit te. Dilige sorores tuas, sicut filias matris tuae, et non derelinquas vias pacis. Oriens sol videat codicem in manu tua, et post secundam horam operare opus tuum. Ora sine intermissione, et memento Christi, qui genuit te. Conventus virorum devita, ut non fiat idolum in tua anima, et erit tibi offendiculum in tempore orationis. Christum habes dilectum; projice viros omnes, et non vives exprobrabilem vitam. Animositatem etiam longe facito a te, et memoria malitiae non demoretur apud te. Ne dicas hodie Comedo, et cras non comedam, quoniam p. 0936C| non in sapientia facis hoc; erit enim nocella corpori tuo, et cruciatus stomacho tuo. Edere carnem non est bonum, et bibere vinum non est optimum; offerri autem oportet infirmantibus. Virgo turbulenta non salvabitur, et quae in deliciis est non videbit sponsum suum. Ne dicas, Contristavit me famula, et retribuam illi propter quod non est servitus in filiabus Dei. Non des auditum tuum verbis vanis, et narrationes malorum fuge. Circumvenientium ferias ebriosas fuge, et ad nuptias alienas ne ieris; immunda enim virgo faciens haec. Aperi os tuum verbo Dei, et cohibe a multiloquio linguam tuam. Coram Domino humilia te ipsam, et exaltabit te de terra ejus. Ne avertaris a paupere in tempore tribulationis, et non deficiet oleum lampadi tuae. Omnia fac propter Dominum, et noli quaerere p. 0937A| ab hominibus gloriam, quoniam gloria hominis sicut flos feni; gloria autem Domini manet in aeternum; virginem mansuetam diligit Dominus, virgo autem iracunda odibilis erit; obediens virgo misericordiam consequetur, contradicens autem valde insipiens est. Murmuratricem virginem disperdit Dominus, gratiosam autem liberat a morte; turpis risus, et exprobrabilis impudentia; omnis enim insipiens talibus implicabitur; quae exornat vestimenta sua, et castitate extrinsecus erit. Non commoreris saecularibus, et avertent tuum cor, et irrita facient consilia justa; lacrymis in nocte roga Dominum, et nemo sentiat rogantem te, et invenies gratiam. Concupiscentiam deambulationum alienarum ne imiteris; donum, et desiderium avertit statum p. 0937B| animi, et corrumpit promptam voluntatem ejus. Fidelis virgo non formidabit, quae autem infidelis est, fugiet etiam umbram suam. Invidia consumit animam, et livor devorat eam. Quae contemnit sorerem infirmam, a Christo longe erit; ne dicas meum est hoc, et illud est tuum; in Christo enim Jesu omnia communia sunt. Non inquiras vitam alterius, et in ruina sororis tuae ne congaudeas. Subministra autem diligentibus virginibus, et in nobilitate tua ne extollaris; non proferas verbum de ore tuo in ecclesia Domini, et non extollas oculos tuos; Dominus enim cognoscit tuum cor et omnes cogitationes tuas inspicit; omnem malam concupiscentiam repelle a te, et non contristabunt te inimici tui. Psalle de corde puro, et non tantum moveas p. 0937C| linguam in ore tuo; insipiens Virgo amavit argentum, prudens autem apponit et panem suum; sicut impetus igni difficile compescitur, sic annona virginis vix sanabilis; ne dederis animam cogitationibus malis, ut non polluant tuum cor, et immundam orationem longe facito a te. Gravis tristitia, et intolerabilis accidia, lacrymae autem a Domino validiores utroque; fames et sitis marcescere facit concupiscentias malas, vigilia autem bona purificat sensum. Iram et animositatem malitiae confundunt munera; quae detrahit occulte sorori suae, foris stabit a thalamo Sponsi, et clamabit ad januas ejus, et non exaudietur; virginis immisericordis exstinguetur lampada, et non videbit advenientem sponsum suum; vitrum cadens saxo p. 0937D| comminuitur, et virgo adjuncta viro innocens non erit. Melior mulier mansueta, quam virgo animosa et iracunda. Quae attrahit in risu sermones viri similis est circummittenti laqueum in collo suo; sicut margarita in fundibulo aureo, sic virginitas cooperta reverentia. Cantica daemonum et tibiae resolvunt animam et disperdunt fortitudinem ejus, quam custodi per omnia, ut non exprobrabilis fias; non delecteris in risu, et in vituperantibus non laeteris, quoniam Dominus derelinquit eas. Non exprobrabis sororem tuam edentem, et in abstinentia tua ne exalteris; non enim scis quid cogitabit Dominus, aut quis stabit in conspectu ejus. Quae miseretur p. 0938A| videntibus oculis suis, et tabescentibus casibus suis; super impossibilitatem animi gravis abstinentia, et vix dirigibilis castitas. Nihil dulcius coelesti Sponso; animae virginum illuminabuntur, animae autem immundorum videbunt tenebras. Vidi viros corrumpentes virgines in doctrinis suis, et vanam facientes virginitatem earum. Tu autem audi, filia, doctrinas Ecclesiae Dei, et nemo alienus persuadeat tibi. Deus fundavit coelum et terram, et laetatur in eis. Non est angelus non capax malitiae, non est daemon natura malus. Utrumque enim liberi arbitrii sicut homo, et corpore corruptibili, et anima substitit rationali; sic et Dominus noster natus est sine peccato; manducavit et crucifixus est, et non erat visio ficta in oculis hominum: sic erit p. 0938B| resurrectio mortuorum. Mundus transit iste, et nos spolia accipiemus. Corpora justorum haereditabunt lumen, impii autem habitabunt in tenebris. Virginis oculi videbunt Dominum, et aures virginis audient recte. Amen.

CAPUT PRIMUM.

  (Excerptum ex epist. 21 Hieronymi ad Eustochium.) Audi, filia, et vide, et inclina aurem tuam, et obliviscere populum tuum, et domum patris tui, et concupiscet rex decorem tuum, in quadragesimo quarto psalmo Deus ad animam loquitur humanam, ut secundum exemplum Abrahae exiens de terra sua et de cognatione sua, relinquat Chaldaeos, qui quasi daemonia interpretantur, et habitet in regione viventium, quam alibi Propheta suspirat dicens: p. 0938C| Credo videre bona Domini in terra viventium (Psal. XXVI). Verum non sufficit tibi exire de patria tua, nisi et obliviscaris populi et domus patris tui. ITEM IBI. Non expedit, apprehenso aratro, respicere post tergum, nec de agro reverti domum; nec post Christi tunicam ad tollendum aliud vestimentum tecta descendere. Grande miraculum. Pater filiam cohortatur, ne meminerit patris. Vos de patre diabolo estis, et desideria patris vestri vultis facere (Joan. VIII), dicitur ad Judaeos: et alibi: Qui facit peccatum, ex diabolo est (I Joan. III). Tali primum parente generati nigri sumus, et post poenitentiam nec dum culmine virtutis ascenso dicimus: Nigra sum, sed et formosa, filiae Jerusalem (Cant. I). Exivi de domo infantiae meae, oblitus sum patris, renascor p. 0938D| in Christo. Quid pro hoc mercedis accipio? Sequitur: Et concupiscet rex decorem tuum (Psal. XLIV). Hoc ergo illud magnum est sacramentum. Propter hoc relinquet homo patrem et matrem, et adhaerebit uxori suae, et erunt ambo, jam non, ut ibi, in una carne, sed in uno spiritu. Non est sponsus tuus arrogans, non superbus, Aethiopissam duxit uxorem. Statim ut volueris sapientiam veri audire Salomonis, et ad eum veneris, confitebitur tibi cuncta quae novit; et inducet te rex in cubiculum suum: et mirum in modum, colore mutato, sermo tibi ille conveniet: Quae est ista quae ascendit dealbata? ITEM IBI. Nolo tibi venire superbiam p. 0939A| de proposito, sed timorem. Onusta incedis auro, latro vitandus est. Stadium est haec vita mortalibus; hic contendimus, ut alibi coronemur. Nemo inter serpentes et scorpiones securus ingreditur. Et inebriatus est, inquit Dominus, gladius meus in coelo (Isa. XXXIV); et tu pacem arbitraris in terra, quae tribulos generat et spinas, quam serpens comedit? Non est nobis colluctatio adversus carnem, et sanguinem, sed adversus principatus, et potestates hujus mundi, et rectores tenebrarum harum. adversus spiritalia nequitiae in coelestibus. Magnis inimicorum circumdamur agminibus: hostium plena sunt omnia. Caro fragilis, et cinis futura post modicum; pugnat sola cum pluribus: cum autem fuerit dissoluta, et venerit princeps mundi istius, p. 0939B| et invenerit in ea nihil, tunc secura audiet per Prophetam: Non timebis a timore nocturno, et a sagitta volante per diem, et a negotio perambulante in tenebris, ab incursu et daemonio meridiano. Cadent a latere tuo mille, et decem millia a dextris tuis, ad te autem non appropinquabunt (Psal. XC). Quod si eorum te multitudo turbaverit, et ad singula incitamenta vitiorum coeperis aestuare, et dixerit tibi cogitatio tua, Quid faciemus? respondebit tibi Elisaeus: Noli timere, quoniam plures nobiscum sunt, quam cum illis (IV Reg. VI). SEQUITUR IN EADEM. Quandiu hoc fragili corpusculo detinemur, quandiu habemus thesaurum istum in vasis fictilibus, et concupiscit spiritus adversus carnem, et caro adversus spiritum, nulla est certa victoria. Adversarius p. 0939C| noster diabolus, tanquam leo rugiens, aliquem devorare quaerens circuit. Non quaerit diabolus homines infideles, non eos qui foris sunt, et quorum carnes rex Assyrius in olla succendit; sed de Ecclesia Christi rapere festinat. Non venit Salvator pacem mittere super terram, sed gladium. ITEM POST PAUCA. Si post nuditatem, jejunia, famem, carcerem, flagella, supplicia, in semet reversus Apostolus exclamat: Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis hujus (Rom. VII)? tu te putas securam esse debere? Cave, quaeso, ne quando de te dicat Deus: Virgo Israel cecidit, et non est qui suscitet eam (Amos. V). Audenter loquar. Cum omnia possit Deus, suscitare virginem non potest post ruinam. Valet quidem liberare de poena, sed non vult p. 0939D| coronare corruptam. Timeamus illam prophetiam, ne in nobis etiam compleatur: Virgines bonae deficient. Observa quid dicat: Virgines bonae deficient (Ibid. VIII), quia sunt et virgines malae. Qui viderit, inquit, mulierem ad concupiscendum eam, jam moechatus est eam in corde suo (Matth. V). Perit ergo et mente virginitas. Istae sunt virgines malae, virgines carne, non spiritu, virgines stultae, quae oleum non habentes excluduntur a sponso. Si autem et illae, quae virgines sunt, ob alias tamen culpas virginitate corporum non salvantur, quid fiet illis, quae prostituerunt membra Christi, et mutaverunt templum sancti Spiritus in lupanar? Illico audient: Descende, sede in terra, virgo filia Babylonis: sede p. 0940A| in terra, non est thronus filiae Chaldaeorum: non vocaberis ultra mollis et delicata (Isa. XLVII). Rectius fuerat subiisse conjugium, ambulasse per plana, quam ad altiora tendentem in profundum inferni cadere. ITEM POST PAUCA. Non solvatur fascia pectoralis, sed statim ut libido titillaverit sensum, et blandum voluptatis incendium dulci nos calore perfuderit, erumpamus in vocem: Dominus auxiliator meus, non timebo quid faciat mihi caro. Et cum paululum interior homo inter vitia atque virtutes coeperit fluctuare, dicito: Quare tristis es, anima mea, et quare conturbas me? Spera in Deo, quia confitebor illi salutare vultus mei et Deus meus. Nolo sinas cogitationem crescere: nihil in te Babylonium, nihil confusionis adolescat. Dum parvus p. 0940B| est hostis, interfice: nequitia, ne zizania crescant, elidatur in semine. Audi Psalmistam loquentem: Filia Babylonis misera, beatus qui retribuet tibi retributionem tuam, quam retribuisti nobis! Beatus qui tenebit et allidet parvulos tuos ad petram (Psal. CXXXVI)! Quia enim impossibile est in sensum hominis non irruere innatum medullarum calorem, ille laudatur, ille praedicatur beatus, qui statim ut coeperit cogitare sordida, statim interficit cogitatus, et elidit eos ad petram: petra autem erat Christus. ITEM IBI. Si autem haec sustinent illi, qui exeso corpore solis cogitationibus oppugnantur, quid patitur puella, quae deliciis fruitur? Nempe illud apostoli: Vivens mortua est (I Tim. V). Si quid itaque in me potest esse consilii, si experto creditur; hoc p. 0940C| primum moneo, hoc obtestor, ut sponsa Christi vinum fugiat pro veneno. Haec adversus adolescentiam prima arma sunt daemonum. Nec sic avaritia quatit, inflat superbia, delectat ambitio. Facile aliis caremus vitiis, hic hostis intus inclusus est: quocunque pergimus, nobiscum portamus inimicum. Vinum et adolescentia, duplex incendium voluptatis. Quid ardenti corpusculo fomenta ignium ministramus? Paulus ad Timotheum: Jam noli, inquit, aquam bibere, sed vino modico utere, propter stomachum et frequentes tuas infirmitates (Ibidem). Vide quibus causis vini potio concedatur: ut ex hoc stomachi dolor, et frequens medeatur infirmitas. Et ne nobis forsitan de aegrotationibus blandiremur, modicum praecepit esse sumendum, medici potius p. 0940D| consilio, quam Apostoli. Alioquin idem Apostolus alibi se dixisse meminerat: Et vinum in quo est luxuria (Ephes. V): et, Bonum est homini vinum non bibere, et carnem non manducare (Rom. XIV). Noe vinum bibit et inebriatus est (Gen. IX): rudi adhuc saeculo, tunc primo plantata vinea, inebriare vinum forsitan nesciebat. Et ut intelligas Scripturae in omnibus sacramentum (margaritum quippe est sermo Dei, et ex omni parte forari potest) post ebrietatem nudatio femorum subsecuta est, libido juncta luxuriae: prius enim venter extenditur, et sic caetera membra concitantur. Manducavit enim populus, et bibit, et surrexerunt ludere (Exod. XXXII). Loth amicus Dei in monte salvatus, et de tot millibus populi p. 0941A| solus justus inventus, inebriatur a filiabus suis (Genes. XIX). Et licet illae putarent genus humanum defecisse, et hoc facerent liberorum magis desiderio quam libidinis, tamen sciebant virum justum hoc nisi ebrium non esse facturum. Denique quid fecerit ignoravit. Et quanquam voluntas non sit in crimine, error in culpa est. ITEM IN EADEM. Innumerabilia sunt de scripturis responsa divina, quae gulam damnent, et simplices cibos praebeant. Verum quia nunc non est propositum de jejuniis disputare, et universa exsequi sui est tituli et voluminis, haec sufficiant pauca de pluribus. Alioquin ad exemplum horum poteris tibi ipsa colligere, quomodo et primus de paradiso homo, ventri magis obediens quam Deo, in hanc lacrymarum dejectus p. 0941B| est vallem: et ipsum Dominum Satanas fame tentaverit in deserto; et Apostolus clamitet: Esca ventri, et venter escis: Deus autem et hunc, et illas destruet (I Cor. VI); et de luxuriosis: Quorum Deus venter est (Philipp. III). Id enim colit unusquisque quod diligit. Ex quo sollicite providendum est, ut quos saturitas de paradiso expulit, reducat esuries. Quod si volueris respondere, te nobili stirpe generatam, semper in deliciis, semper in plumis, non posse a vino et esculentioribus cibis abstinere, nec his legibus vivere districtus, respondebo: Vive ergo lege tua, quae Dei non potes. Non quod Deus universitatis creator et Dominus, intestinorum nostrorum rugitu, et inanitate ventris, pulmonumque delectetur ardore: sed quod aliter pudicitia tuta p. 0941C| esse non possit. Job Deo charus, et testimonio ipsius immaculatus et simplex, audi quid de diabolo suspicetur: Virtus ejus in lumbis, et potestas in umbilico (Job. XL). Omnis igitur adversus viros diaboli virtus in lumbis est: omnis in umbilico contra feminas fortitudo. Vis scire ita esse ut dicimus? Arripe exempla. Samson leone fortior, et saxo durior, et qui unus et nudus mille persecutus est armatos, in Dalilae mollescit amplexibus (Judic. XVI). SEQUITUR POST PAUCA. Piget dicere quot quotidie virgines ruant, quantas de suo gremio mater perdat Ecclesia, super quot sidera superbus inimicus ponat thronum suum, quot petras excavet, et habitet coluber in foraminibus earum. Videas plerasque viduas, antequam nuptas, infelicem conscientiam p. 0941D| mentita tantum veste protegere, quas nisi tumor uteri, et infantum prodiderit vagitus, sanctas et castas se esse gloriantur, et erecta cervice, et ludentibus pedibus incedunt. Aliae vero sterilitatem praebibunt, et necdum sati hominis homicidium faciunt. Nonnullae cum se senserint concepisse de scelere, abortii venena meditantur, et frequenter etiam ipsae commortuae trium criminum reae ad inferos perducuntur, homicidae sui, Christi adulterae, nec dum nati filii parricidae. Istae sunt quae solent dicere: Omnia munda mundis, sufficit mihi conscientia mea. Cor mundum desiderat Deus: cur me abstineam a cibis, quos creavit Deus ad utendum? Et si quando lepide et festive volunt vivere, ubi se mero ingurgitaverint, p. 0942A| ebrietati sacrilegium copulantes, aiunt: Absit ut ego a Christi sanguine me abstineam. Hae sunt, quae per publicum notabiliter incedunt, et furtivis oculorum nutibus adolescentium greges post se trahunt: quae semper audiunt per prophetam: Facies meretricis facta est tibi (Jer. III). Nolo habeas consortium matronarum; nolo ad nobilium domos accedas; nolo te frequenter videre, quod contemnens virgo esse voluisti. Neque vero earum te tantum cupio declinare congressus, quae maritorum inflantur honoribus; quas eunuchorum greges sepiunt, et in quarum vestibus attenuata in filum auri metalla texuntur: sed etiam eas fuge, quas viduas necessitas fecit. Sint tibi sociae, quas jejunia tenuant, quibus pallor in facie est, quas probavit et vita; quae p. 0942B| quotidie in cordibus suis canunt: Ubi pascis, ubi cubas in meridie? quae ex affectu dicunt: Cupio dissolvi et esse cum Christo. Sit itaque tibi moderatus cibus, et nunquam venter expletus. Plures quippe sunt, quae cum vino sint sobriae, ciborum largitate sunt ebriae. Ad orationem tibi nocte surgenti non indigestio ructum faciat, sed inanitas. Crebrius lege, disce quamplurima. Tenenti codicem somnus obrepat, et cadentem faciem pagina sancta suscipiat. Sint tibi quotidiana jejunia, et refectio satietatem fugiens. Nihil prodest biduo, triduoque transmisso vacuum portare ventrem, si pariter obruatur, si compensetur saturitate jejunium. Illico mens repleta torpescit, et irrigata humus spinas libidinum germinat. Si quando senseris exteriorem p. 0942C| hominem florem adolescentiae suspirare, et accepto cibo, cum te in lectulo compositam dulcis libidinum pompa concusserit, arripe scutum fidei, in quo ignitae diaboli exstinguuntur sagittae. Omnes adulterantes, quasi clibanus corda eorum. SEQUITUR IN EADEM. Difficile est humanam animam aliquid non amare; et necesse est ut in quoscunque mens nostra trahatur affectus, carnis amor spiritus amore superetur. Desiderium desiderio restinguitur, quidquid inde minuitur, hic crescit. Quin potius semper ingemina: Super lectulum meum in noctibus quaesivi quem dilexit anima mea (Cant. III). Mortificate igitur, ait Apostolus, membra vestra quae sunt super terram (Coloss. III); unde et ipse confidenter aiebat: Vivo autem, jam non ego, vivit vero in me Christus (Galat. II). p. 0942D| Esto cicada noctium. Lava per singulas noctes lectum tuum, lacrymis stratum tuum riga. Vigila, et fias sicut passer in solitudine. Psalle spiritu, psalle et sensu. Benedic, anima, Domino; et ne obliviscaris omnes retributiones ejus qui propitiatur cunctis iniquitatibus tuis, qui sanat omnes infirmitates tuas, et redimit ex corruptione vitam tuam. Illud quoque tibi vitandum est cautius, ne vanae gloriae ardore capiaris. Quomodo, inquit Jesus, potestis credere gloriam ab hominibus accipientes (Joan. V)? Vide quale malum sit, quod qui habuerit, non potest credere. Nos vero dicamus: Quoniam gloriatio mea tu es (Psal. III); et, Qui gloriatur, in Domino glorietur (II Cor. X); et, Si adhuc hominibus p. 0943A| placerem, Christi servus non essem (Galat. I): et, Mihi autem absit gloriari, nisi in cruce Domini nostri Jesu Christi, per quem mihi mundus crucifixus est, et ego mundo (Galat. VI); et illud, In te laudabimur tota die; In Domino laudabitur anima mea (Psal. XLIII). Cum facis eleemosynam, Deus solus videat, cum jejunas laeta sit facies tua. Vestis nec satis munda, nec sordida. ET MOX. Nec satis religiosa velis videri, nec plus humilis quam necesse est, ne gloriam fugiendo quaeras. Plures enim paupertatis, misericordiae atque jejunii arbitros declinantes, hoc ipso cupiunt placere, quod placere contemnunt, et mirum in modum laus dum vitatur appetitur. Sunt quippe nonnullae exterminantes facies suas, ut pareant hominibus jejunantes, p. 0943B| quae statim ut aliquem viderint, ingemiscunt, demittunt supercilium, et operta facie, vix unum oculum liberant ad videndum: vestis pulla, cingulum sacceum et sordidis manibus pedibusque, venter solus, quia videri non potest, aestuat cibo. His quotidie psalmus ille canitur: Dominus dissipabit ossa hominum sibi placentium (Psal. LII). ITEM IBI. Post haec quanquam Apostolus semper orare nos jubeat, et sanctis etiam ipse somnus oratio sit, tamen diversas orandi horas debemus habere, ut si forte aliquo fuerimus opere detenti, ipsum nos ad officium tempus admoneat. Horam tertiam, sextam, nonam, diluculum quoque et vesperam, nemo est. qui nesciat. Nec cibi sumantur, nisi oratione praemissa: nec recedatur a mensa, nisi referatur Creatori gratia. p. 0943C| Noctibus bis terque surgendum, revolvenda quae de Scripturis memoriter retinemus. Ad omnem actum, ad omnem incessum manus pingat crucem. Nulli detrahas, nec adversus filium matris tuae ponas scandalum. Nec si biduo jejunaveris, putes te non jejunantibus esse meliorem. Tu jejunas et irasceris: ille comedit, et fronte blanditur. Tu vexationem mentis, et ventris esuriem rixando digeris: ille moderatius alitur, et Deo gratias agit. Unde quotidie clamat Isaias: Non tale jejunium elegit, dicit Dominus. In diebus jejuniorum vestrorum inveniuntur voluntates vestrae (Isa. LVIII). Nec illarum tibi exempla proponas, quae carnis curam facientes, possessionum reditus et quotidianas domus impensas supputant. Nec dicas. Illa et illa suis rebus fruitur, honoratur ab p. 0943D| hominibus; fratres ad eam conveniunt, et sorores: nunquid ideo virgo esse desiit? Primum dubium est an virgo sit talis: non enim quomodo videt homo, videt Deus: homo videt in facie; Deus autem in corde. Dehinc etiamsi corpore virgo est, an spiritu virgo sit nescio. Apostolus autem ita virginem definivit, ut sit sancta corpore et spiritu (I Cor. VII). Haec omnia, quae digessimus, dura videbuntur ei, quae non amat Christum. Qui autem omnem saeculi pompam pro purgamento habuerit, et vana duxerit universa sub sole, ut Christum lucrifaciat, qui commortuus est Domino suo, et consurrexit, et crucifixit carnem cum vitiis, et concupiscentiis, libere proclamabit: Quis nos separabit a charitate p. 0944A| Christi? An tribulatio? an angustia? an persecutio? an fames? an nuditas? an periculum? an gladius? Et iterum: Certus sum quia neque mors, neque vita, neque angelus, neque principatus, neque potestates, neque instantia, neque futura, neque fortitudo, neque excelsum, neque profundum, neque alia creatura poterit nos separare a charitate Dei, quae est in Christo Jesu Domino nostro. Habeto in mente quomodo in Apocalypsi in virginitate permanentes laudantur. Virgines, inquit Joannes, permanserunt. Hi sunt qui sequuntur agnum quocunque vadit (Apoc. IV). Quotiescunque te vana saeculi delectaverit ambitio, quoties in mundo aliquid videris gloriosum, ad paradisum mente transgredere. Esse incipe quod futura es, et audies a sponso tuo: Pone me sicut p. 0944B| umbraculum in corde tuo, sicut signaculum in brachio tuo, et opere pariter, ac mente munita, clamabis et dices: Aquae multae non potuerunt exstinguere charitatem, et flumina non operiant illam (Cant. VIII).

CAPUT II.

  ( Ejusdem Hieronymi ad Demetriadem. ) Unum illud tibi, nata Deo, praeque omnibus unum praedicam, et repetens iterumque, iterumque monebo, ut animum tuum sacrae lectionis amore occupes, nec in bona terra pectoris tui sementem lolii, avenarumque suscipias, ne dormiente patrefamilias, inimicus homo zizania superseminet; sed semper loquaris: In noctibus quaesivi quem diligit anima mea; et, adhaesit post te anima mea, me suscepit dextera tua. Quando eras in saeculo, ea quae erant saeculi diligebas: nunc autem p. 0944C| quia saeculum reliquisti, et secundo post baptismum gradu inisti pactum cum adversario tuo, dicens ei, Renuntio tibi, diabole, et saeculo tuo, et pompae tuae, et operibus tuis: serva foedus quod pepigisti, et esto consentiens, pactumque custodiens cum adversario tuo, dum es in via hujus saeculi, ne forte tradat te judici, tradarisque ministro; et non inde exeas, nisi solvas novissimum quadrantem, id est minimum quodque delictum: quia et pro otioso verbo reddituri sumus rationem in die judicii. Haec dicta sint non infausto contra te vaticinio, sed pavidi, cautique monitoris officio, ea quoque in te, quae tuta sunt, formidantis. Si spiritus, inquit, potestatem habentis ascenderit super te, locum tuum ne dimiseris. Vult nos loco movere hostis, et de gradu excedere: p. 0944D| sed solidanda sunt vestigia, et dicendum: Statuit supra petram pedes meos, etc. Si in cogitationes tuas coluber ascenderit, serva cor tuum, et cum David canito: Ab occultis meis munda me, et ab alienis parce servo tuo. Claude cubiculum pectoris, et crebro signaculo crucis munias frontem tuam, ne exterminator Aegypti in te locum reperiat. Post cogitationum diligentissimam cautionem, jejuniorum tibi arma sumenda sunt, et canendum cum David: Humiliavi in jejunio animam meam, et cinerem tanquam panem manducavi: et, Cum molesti essent mihi, induebar cilicio (Psal. XXXIV). Salvator generis humani, qui virtutum et conversationis suae nobis reliquit exemplum, post baptismum statim assumitur p. 0945A| a spiritu, ut pugnet contra diabolum; et oppressum eum atque contritum tradidit discipulis conculcandum. Unde et Apostolus loquitur: Deus autem conteret Satanam sub pedibus vestris velociter (Rom. XVI). Et tamen hostis antiquus post quadraginta dierum jejunium, per cibum molitur insidias, et dicit: Si Filius Dei es, dic ut lapides isti panes fiant (Matth. IV). In Job scriptum est de dracone: Virtus ejus in lumbis ejus, et fortitudo illius super umbilicum ventris ejus (Job IV). Adversum juvenes et puellas aetatis ardore hostis noster abutitur, et inflammat rotam nativitatis nostrae; et implet illud Oseae: Omnes adulterantes, quasi clibanus corda eorum (Oseae VII): quae Dei misericordia et jejuniorum frigore restinguuntur. Haec sunt ignita diaboli p. 0945B| jacula, quae simul et vulnerant, et inflammant. Sic quoque debes jejunare, ut fracto corporis appetitu, nec in lectione, nec in psalmis, nec in vigiliis solito quid minus facias. Jejunium non perfecta virtus, sed caeterarum virtutum fundamentum est: et sanctificatio atque pudicitia, sine qua nemo videbit Deum, gradus praebet ad summa scandentibus. Legamus evangelium sapientum et stultarum virginum (Matth. XXV), quarum aliae cubiculum ingrediuntur sponsi, aliae bonorum operum oleum non habentes, exstinctis lampadibus excluduntur. Disce quid boni habeat continentia, et quid e contrario mali saturitas. Scurrilitas atque lascivia te praesente non habeant locum. Nunquam verbum inhonestum audias, aut si audieris, non inesceris. Perditae mentis homines uno p. 0945C| frequenter, levique sermone tentant claustra pudicitiae. Ridere et rideri saecularibus derelinque, gravitas tuam personam decet. Superfluum reor te monere contra avaritiam, cum Apostolus doceat avaritiam esse idolorum cultum (Ephes. V). Laudent te esurientium viscera, non ructantium opulenta convivia. Christum vestire in pauperibus, pascere in esurientibus, et praeter psalmorum, et orationis ordinem, quod tibi hora tertia, sexta, nona, ad vesperum, media nocte, et mane semper est exercendum, statue quot horis sacram Scripturam ediscere debeas, quanto tempore legere, non ad laborem, sed ad delectationem et instructionem animae. Cumque haec finieris spatia, et frequenter te ad figenda genua sollicitudo animae suscitaverit; habeto lanam semper p. 0945D| in manibus, vel staminis pollice fila deducito, vel ad torquenda subtegmina in alveolis fusa vertantur, aliarumque neta, aut in globum collige, aut texenda compone. Si tantis operum varietatibus fueris occupata, nunquam tibi dies longi erunt. Haec observans, et te ipsam salvabis, et alias, et eris magistra sanctae conversationis, multarumque castitatem lucrum tuum facies, Scriptura dicente: In desideriis est omnis anima otiosi. Ideo enim tibi cum omnibus laborandum est, ut per occasionem operis nihil aliud cogites, nisi quod ad Domini pertinet servitutem. Simpliciter loquar. Quamvis omnem censum tuum in pauperes distribuas, nihil apud Christum erit p. 0946A| pretiosius, nisi quod manibus tuis ipsa confeceris, vel in usus proprios, vel in exemplum virginum caeterarum. Bonum est igitur obedire majoribus, parere perfectis; et post regulas Scripturarum, vitae suae tramitem ab aliis discere, nec praeceptore uti pessimo, scilicet praesumptione sua. Matronarum maritis ac saeculo servientium tibi consortia declinentur, ne sollicitetur animus, et audias quid vel maritus uxori, vel uxor locuta sit viro. Venenatae sunt hujusmodi confabulationes, super quarum damnatione saecularem versum assumens Apostolus, facit ecclesiasticum: Corrumpunt mores bonos confabulationes malae (I Cor. XV). Graves feminae tibi comites eligantur, quarum probata est conversatio, sermo moderatus, sancta verecundia. Fuge lasciviam puellarum, p. 0946B| quae ornant capita, crines a fronte demittunt. Illa sit tibi pulchra, illa amabilis, illa habenda inter socias, quae se nescit esse pulchram. Felix illa conscientia, et beata virginitas, in cujus corde praeter amorem Christi, qui est sapientia, castitas, patientia, atque justitia, caeteraeque virtutes, nullus alius versatur amor, nec ad recordationem hominis aliquando suspirat, nec videre desiderat, quem cum viderit, nolit dimittere. Sanctarum virginum propositum et coelestium consimilem gloriam quarumdam non bene se agentium nomen infamat. Finem jungo principio, nec semel monuisse contentus sum. Ama scripturas sanctas, et amabit te sapientia: dilige eam, et servabit te: honora illam, et amplexabitur te. Haec monilia in pectore et in auribus p. 0946C| tuis haereant. Nihil aliud noverit lingua nisi Christum, nihil possit sonare nisi quod sanctum est.

CAPUT III.

  ( Ejusdem, ex epistola ad Furiam. ) Arripe, quaeso, occasionem, et fac de necessitate virtutem. Non quaeruntur in Christianis initia, sed finis. Paulus male coepit, sed bene finivit. Judae laudantur exordia, sed finis proditione damnatur. Meretrix illa in Evangelio baptizata, lacrymis suis et crine, quo multos ante deceperat, pedes Domini tergens salvata est. Non habuit crispantes mitras, nec stridentes calceolos, nec orbes stibio fuliginatos, quanto foedior, tanto pulchrior. Vidua quae marito placere desivit, et juxta Apostolum vere vidua est, nihil habet necessarium, nisi perseverantiam. Ardentes p. 0946D| diaboli sagittae jejuniorum et vigiliarum rigore restinguendae sunt. Aut loquendum nobis est ut vestiti sumus, aut vestiendum ut loquimur. Quid aliud pollicemur, et aliud ostendimus? Lingua personat castitatem, et totum corpus profert impudicitiam. Hoc quantum ad habitum pertinet et ornatum. Caeterum vidua quae in deliciis est (non est meum, sed Apostoli), vivens mortua est (I Tim. V). Quid sibi vult hoc quod ait, vivens mortua est? Vivere quidem videtur ignorantibus, et non esse peccato mortua: sed Christo, quem secreta non fallunt, mortua est. Apostolus macerat corpus suum, et animae subjicit imperio, ne quod aliis praecipit, ipse non servet: et p. 0947A| adolescentula fervente cibis corpore, de castitate secura est? Neque vero haec dicens condemno cibos, quos Dominus creavit ad utendum cum gratiarum actione, sed juvenibus, et puellis incentiva assero esse voluptatum. Non Aetnaei ignes, non Vulcania tellus, non Vesuvius et Olympus tantis ardoribus aestuant, ut juveniles medullae vino plenae, et dapibus inflammatae. Grandis ergo virtutis est, et sollicitae diligentiae superare quod nata sis, in carne non carnaliter vivere, tecum pugnare quotidie, et inclusum hostem Argi, ut fabulae ferunt, centum oculis observare. Primum igitur, si stomachi firmitas patitur, donec puellares annos transeas, aquam in potu sume, quae natura frigidissima est: aut si hoc imbecillitas prohibet, audi cum Timotheo: Vino modico p. 0947B| utere propter stomachum, et frequentes tuas infirmitates (I Tim. V). Deinde in ipsis cibis calida quaeque devita. Non solum de carnibus loquor, super quibus vas electionis profert sententiam: Bonum est non manducare carnem, et non bibere vinum (Rom. XIV): sed etiam in ipsis leguminibus inflantia quaeque et gravida declinanda sunt. Nihil ita scias conducere Christianis adolescentibus, ut esum olerum. Unde et in alio loco: Qui infirmus est, ait, olera manducet (Rom. XIV): ardorque corporum frigidioribus epulis temperandus est. Nihil sic inflammat corpora, aut titillat membra genitalia, sicut indigestus cibus ructusque convulsus. Malo apud te, filia, verecundia parumper, quam causa periclitari. Quidquid seminarium voluptatis est venenum puta. Parcus p. 0947C| cibus et venter semper esuriens triduanis jejuniis praeferatur. Et multo melius est quotidie parum, quam raro satis sumere. Pluvia illa optima est quae sensim descendit in terram: subitus et nimius imber in praeceps arva subvertit. Quando comedis, cogita quod statim tibi orandum, illico et legendum sit. De Scripturis sanctis habeto fixum versuum numerum: istud pensum Domino tuo redde. Nec ante quieti membra concedas, quam calathum pectoris tui hoc subtegmine impleveris. Post Scripturas sanctas, doctorum hominum tractatus lege eorum duntaxat, quorum fides nota est. Amorem monilium, atque gemmarum, sericarumque vestium transfer ad scientiam Scripturarum. Fac tibi amicos de inimico mammona, qui te recipiant in aeterna tabernacula. Juvenum fuge p. 0947D| consortia: comatulos, comptos atque lascivos domus tuae tecta non videant. Cantor pellatur, ut noxius. Fidicinas, et psaltrias, et istiusmodi chorum diaboli, quasi mortifera sirenarum carmina proturba ex aedibus tuis. Noli in publicum subinde procedere. Pessimae consuetudinis est, cum fragilis sexus et imbecilla aetas suo abutitur arbitrio, et putat licere quod libet. Omnia quidem licent, sed non omnia expediunt.

CAPUT IV.

  ( Excerptum ex epistola Caecilii Cypriani, de Habitu virginum. ) Nunc nobis, inquit, ad virgines sermo est, quarum quo sublimior gloria est, major et cura est. Flos est ille ecclesiastici germinis, decus atque ornamentum gratiae spiritalis, laeta indoles, laudis p. 0948A| et honoris opus integrum et incorruptum, Dei imago respondens ad sanctimoniam Domini, illustrior portio gregis Christi. Gaudet per illas, atque in illis largiter floret ecclesiae matris gloriosa fecunditas: quantoque plus copiosa virginitas numero suo addit, tanto plus gaudium matris augescit. Ad has loquimur, has adhortamur affectione potius quam potestate. Ut quae se Christo dicaverint, et a carnali concupiscentia recedentes, tam carne quam mente se Deo voverint, consumment opus suum magno praemio destinatum: nec ornari jam aut placere cuiquam nisi Domino suo studeant, a quo et mercedem virginitatis exspectant. SEQUITUR. Quod si Christum continentia sequitur, et regno Dei virginitas destinatur, quid est illis cum terreno cultu, et cum ornamentis, quibus dum hominibus p. 0948B| placere gestiunt, Deum offendunt, non cogitantes esse praedictum: Qui hominibus placent, confusi sunt, quoniam Deus nihili fecit illos (Psal. LII)? et Paulum quoque gloriose et sublimiter praedicasse: Si hominibus placere vellem, Christi servus non essem (Galat. I)? Continentia vero et pudicitia non in sola carnis integritate consistit, sed etiam in cultus et ornatus honore pariter ac pudore, ut secundum Apostolum, quae innupta est, sancta sit et corpore, et spiritu. SEQUITUR. Virgo non esse tantum, sed et intelligi debet, et credi, ut nemo cum virginem videt, dubitet an virgo sit. Parem se integritas in omnibus praestet, nec bonum corporis cultus infamet. Quid ornata, quid compta procedit, quasi maritum aut habeat, aut quaerat? Timeat potius p. 0948C| placere si virgo est, nec periculum sui appetat, quae ad meliora et divina se servat. Quae virum non habent cui placere se simulent, integrae et purae, non tantum corpore, sed etiam spiritu perseverent. Neque enim fas est virginem ad speciem formae suae comi, aut de carne, et de ejus pulchritudine gloriari, cum nulla sit illi magis quam adversus carnem colluctatio, et vincendi corporis ac domandi obstinata certatio. SEQUITUR. Neminem Christianum decet, et maxime virginem non decet, claritatem ullam computare carnis et honorem, sed solum appetere sermonem Dei, bona in aeternum mansura complecti. SEQUITUR. Scriptum est, et legitur, et in exemplum nostri ecclesiae ore celebratur: Qui dicit se in Christo manere, debet quomodo ille ambulavit et ipse ambulare p. 0948D| (I Joan. II). Ambulandum est vestigiis paribus, aemula ingressione nitendum est. Tunc respondet ad fidem nominis sectatio veritatis, et credenti praemium datur, si quod creditur et geratur. Locupletem te dicis, et divitem, sed divitiis tuis Paulus occurrit, et ad cultum atque ornatum tuum justo fine moderandum sua voce praescribit. Sint, inquit, mulieres cum verecundia et pudicitia componentes se, non intortis crinibus, neque auro, neque margaritis, aut veste pretiosa, sed ut decet mulieres promittentes castitatem per bonam conversationem (I Tim. II). Item Petrus ad haec eadem praecepta consentit et dicit: Sit in muliere non exterior ornamenti, aut auri, aut vestis cultus, sed cultus cordis (I Petr. III). Quod si illi p. 0949A| mulieres quoque admonent coercendas, et ad ecclesiasticam disciplinam religiosa observatione moderandas, quae excusare cultus suos soleant per maritum, quanto id magis observare virginem fas est, cui nulla ornatus sui competat venia, nec derivari in alterum possit mendacium culpae, sed sola ipsa remaneat in crimine! Locupletem te dicis et divitem: sed non omne quod potest, debet et fieri; cum scriptum sit: Omnia licent, sed non omnia expediunt: omnia licent, sed non omnia aedificant (I Cor. VI). Caeterum si tu te sumptuosius comas, et per publicum notabiliter incedas, oculos in te juventutis illicias, suspiria adolescentium post te trahas, concupiscendi libidinem nutrias, sperandi fomenta succendas, ut etsi ipsa non pereas, alios tamen perdas, et p. 0949B| velut gladium te, et venenum videntibus praebeas; excusari non potes, quasi mente casta sis et pudica: redarguit te cultus improbus, et impudicus ornatus: nec computari jam poteris inter puellas et virgines Christi, quae sic vivis ut possis adamari. Ornamentorum ac vestium insignia et lenocinia formarum non nisi prostitutis et impudicis feminis congruunt. Fugiant castae virgines et pudicae incestarum cultus, habitus impudicarum, lupanarium insignia, ornamenta meretricum. Hoc Deus culpat, hoc denotat. Sericum et purpuram indutae, Christum induere non possunt: auro et margaritis, et monilibus adornatae ornamenta cordis ac pectoris perdiderunt. Virgines certe, quibus hic sermo nunc consulit, quae se ejusmodi artibus compserint, inter virgines se non putent p. 0949C| debere numerari. Audite itaque virgines ut parentem, audite, quaeso vos, docentem pariter ac monentem, audite utilitatibus et commodis vestris fideliter consulentem. Estote tales, quales vos Deus artifex fecit: estote tales quales vos manus patris instituit. Maneat in vobis facies incorrupta, cervix pura, forma sincera. Vince vestem, quae virgo es, quae Deo servis; vince aurum, quae carnem vincis, et saeculum. Arcta et angusta est via, quae ducit ad vitam: durus et arctus est limes, qui tendit ad gloriam. Lata et spatiosa itinera vitae lethalis: illic illecebrae, et mortiferae voluptates; illic diabolus blanditur ut fallat, arridet ut noceat, illicit ut occidat. Servate virgines, servate quod esse coepistis, servate quod eritis. Magna vos merces manet, praemium p. 0949D| grande virtutis, munus maximum castitatis. Quod futuri sumus, jam vos esse coepistis: vos resurrectionis gloriam in isto saeculo jam tenetis: per saeculum sine saeculi contagione transitis: cum castae perseveratis et virgines, angelis Dei estis aequales. Tantum maneat et duret solida et illaesa virginitas, et ut coepit fortiter, jugiter perseveret, nec monilium aut vestium quaerat ornamenta, sed morum. Deum spectet et coelum: neque oculos ad sublime porrectos ad carnis et mundi concupiscentiam deprimat, aut ad terrena deponat, etc. Primus homo, inquit, de terrae limo; secundus homo de coelo. Qualis ille de limo, tales et qui de limo: et qualis coelestis, tales et coelestes. Quomodo portavimus imaginem ejus p. 0950A| qui de limo est, portemus et imaginem ejus qui de coelo est (I Cor. XI). Hanc imaginem virginitas portat, portat integritas, sanctitas portat et veritas: portant discipulae Dei memores justitiam cum religione retinentes, stabiles in fide, humiles in timore, ad omnem tolerantiam fortes, ad sustinendan injuriam mites, ad faciendam misericordiam faciles, fraterna pace unanimes, atque concordes. Quae vos singula, o bonae virgines, observare, dirigere, implere debetis, quae Deo et Christo vacantes, ad Dominum, cui vos dicatis, et majore et meliore parte praeceditis. Provectae aetatis junioribus facite magisterium. Minores natu praebete majoribus ministerium, comparibus incitamentum. Hortamentis vos mutuis excitate; aemulis de virtute documentis ad p. 0950B| gloriam provocate; durate fortiter, spiritaliter pergite, pervenite feliciter.

  ( De sermone sancti Caesarii episcopi sanctimonialibus directo. ) Gaudete et exsultate in Domino, venerabiles filiae, et gratias illi jugiter uberes agite, qui vos de tenebrosa saeculi hujus conversatione ad portum quietis et religionis attrahere et provocare dignatus est. Cogitate jugiter unde exiistis, et ubi pervenire meruistis. Reliquistis fideliter mundi tenebras, et lucem Christi feliciter videre coepistis. Contempsistis libidinis incendium, et ad castitatis refrigerium pervenistis. Respuistis gulam, et abstinentiam elegistis. Respuistis avaritiam atque luxuriam, et castitatem vel misericordiam tenuistis. Et quamvis p. 0950C| vobis usque ad exitum vitae non desit pugna, tamen, Deo donante, securi sumus de vestra victoria. Sed rogo vos, venerabiles filiae, ut quanto estis securae de praeteritis, tanto sitis sollicitae de futuris. Omnia enim crimina vel peccata cito ad nos revertuntur, si non quotidie bonis operibus expugnentur. Audite apostolum Petrum dicentem: Sobriae estote, et vigilate, quia adversarius vester diabolus, tanquam leo rugiens, aliquid devorare quaerens circuit (I Petr. V). Quandiu in hoc corpore vivimus, die nocteque, Christo adjutore vel duce, contra diabolum repugnemus. Sunt enim aliquae, quod pejus est, negligentes et tepidae, quae de solo Christianitatis vocabule gloriantur, et putant quod illis sufficiat vestem mutasse, et p. 0950D| religionis tantum habitum suscepisse: nescientes illud propheticum: Fili, accedens ad servitutem Dei, sta in justitia et timore, et praepara animam tuam ad tentationem (Eccli. II). Nec sententiam Psalmistae considerantes: Propter verba labiorum tuorum ego custodivi vias duras (Psal. XVI). Et illud quod Apostolus dixit: Per multas tribulationes oportet nos intrare in regnum coelorum (Act. XIV). Vestes enim saeculares deponere et religiosas assumere unius horae momento possumus; mores vero bonos jugiter retinere, vel contra malas dulcesque voluptates saeculi hujus, quandiu vivimus, Christo adjutore, laborare debemus: quia non qui coeperit, sed qui perseveraverit usque in finem hic salvus erit. In primis ergo omnis anima, quae religionem servare desiderat, p. 0951A| gulae concupiscentiam vincere, et ebrietatem vitare, tota fidei virtute contendat: et ita temperatum convivium, mensamque mediocrem habere studeat, ut caro illius nec nimietate abstinentiae debilitetur, nec per deliciarum abundantiam ad luxuriam provocetur. Deinde abjecta superbia, cui Deus resistit, profundae humilitatis jaciat fundamentum: invidiam velut vipereum venenum detestetur ac fugiat, linguam refraenet, detractionem quasi venenum respuat, verba otiosa nec ipsa proferat, nec ab aliis prolata auribus suis libenter admittat. Vestimentorum habitum nec nimis abjectum, nec notabiliter pomposum, aut periculose elegantem habere consuescat. Lectionem aut ipsa frequentius legat, aut legentis verba tota pectoris aviditate suscipiat. De p. 0951B| divinis Scripturarum fontibus jugiter aquam salutis hauriat: illam utique, de qua Dominus dicit: Qui credit in me, flumina de ventre ejus fluent aquae vivae (Joan. VII). De paradisi etiam floribus, hoc est sanctarum Scripturarum sensibus, anima sancta se jugiter ornare contendat. Ex ipsis pretiosas margaritas auribus suis indesinenter appendat: ex ipsis annulos, et dextralia, dum exercet opera bona, sibi componat. Ibi vulnerum medicamenta, ibi castitatis aromata, ibi compunctionis holocausta requirat. Quae vero religionem immaculato corde et puro corpore conservare desiderat, aut nunquam in publicum, aut certe non nisi pro grandi et ineffabili necessitate procedat. Nolite, quaeso vos, nolite quibuscunque aut occasionem dare, aut familiaritatem tribuere. Quae p. 0951C| vero libidinem, Christo adjuvante, desiderat vincere, familiaritatem debet refugere: et quae indignam familiaritatem non spreverit, aut se aut alium cito perdet. Sed forte dicit aliqua, ideo familiaritatem non fugio, quia volo habere quod vincam, et adversarium meum cupio tenere captivum. Vide ne contra te adversarius incipiat rebellare, vide ne te ducat captivitas ista captivam. Audi Apostolum dicentem: Fugite fornicationem (I Cor. V). Contra reliqua vitia oportet nos omni virtute resistere: contra libidinem vero, non expedit repugnare, sed fugere. Esto ergo libidinis fugitiva, si vis esse castitatis pugnatrix egregia. Sed quod dixi diligenter attendite. Quando sola aliqua libidinis stimulis incitatur, Christo adjuvante, repugnet quantum praevalet contra p. 0951D| se, quia non habet quo possit fugere. Quando vero per alterius sodalitatem, opportunitatem voluptatis diabolus subministrat, ipsam familiaritatem, quantum praevalet, ut diximus, anima sancta refugiat. Sed ut haec omnia servare possimus, abstinentiam rationabilem teneamus, quia vera est illius sanctissimi viri sententia: Prout continueris ventrem, ita et venenosos motus ejus. Humilitatem etiam veram quantum possumus conservemus. Non enim diu carnis integritas servatur, ubi animus superbiae tumore corrumpitur, praecipue si iracundiae flamma frequentius surgit, castitatis et virginitatis flores cito consumit. Casta enim et Deo devota anima, non solum extraneorum, sed etiam parentum p. 0952A| suorum familiaritatem habere non debet. Si enim vasa, quae ecclesiae offeruntur, ut in sacrosanctis altaribus ponantur, sancta ab omnibus appellantur, et nefas est ut de ecclesia postmodum in domum laicam revocentur, aut usibus humanis aptentur: putas qualem dignitatem apud Deum habet anima ad ejus imaginem procreata? Sicut ergo vasa sancta humanis usibus servitura nec possunt, nec debent de ecclesia revocari, sic religiosam quampiam non oportet, non decet, non expedit, parentum suorum multis obligationibus implicari, aut quorumcunque extraneorum perniciosa familiaritate constringi. Illud ante omnia admoneo, ut aemulationis malum, quasi venenum vipereum fugiatis, et ita inter vos charitatis dulcedinem conservetis, ut vobis invicem p. 0952B| per sancta colloquia medicamenta spiritalia praeparetis. Sunt enim, quod pejus est, aliquae quae quando se pariter jungunt, magis sibi detrahendo vel contra praepositas murmurando, vulnera faciunt, quam spiritalia medicamenta componunt. Vos vero, sanctae ac venerabiles filiae, si aliquam videtis pusillanimem, consolationem impendite: si superbientem, humilitatis medicamentum apponite: si iracundam videritis, refrigerium patientiae ministrate. Si nobiles natae estis, magis de religionis humilitate, quam de saeculi dignitate gaudete. Tenete ergo firmiter manus in aratro, et nolite respicere retro. Memento te uxoris Loth, quae retro respiciens versa est in statuam salis. Nunquam juramentum, nunquam maledictum de virginis ore procedat. Non solum p. 0952C| enim corpora, sed etiam corda vestra omni sollicitudine custodite, propter illud quod scriptum est: Omni custodia serva cor tuum (Prov. IV). Et illud quod Dominus in Evangelio dixit: De corde exeunt cogitationes malae (Matth. XV). Si enim in corde nihil male cogitatur, quidquid sanctum est, ex ore profertur, quia sicut scriptum est: Ex abundantia cordis os loquitur (Matth. XV). Hoc enim lingua proferre consuevit, quod ex officina cordis conscientia ministraverit. Et ideo si ex ore vultis bona proferre, semper in corde quae sancta sunt cogitate. Sic lectioni et orationi debetis incumbere, ut ante omnia etiam manibus possitis aliquid exercere, secundum illud quod Apostolus ait: Qui non operatur, nec p. 0952D| manducet (II Thes. III). Meliorem quoque diei partem sancto operi dedicate: lectioni vacare consuescite. Oratio vestra ita cum silentio procedat ex corde, ut vix audiatur in ore. Nam qui alta voce orare voluerit, et sibi, et alteri multum nocet, dum per suam garrulitatem alterius mentem ab oratione sancta et secreta suspendit. Pomposa indumenta, quae non utilitati, sed vanitati serviunt, fastidite atque omnia contemnite. Multae enim quod in moribus diligunt, hoc etiam in operibus suis ostendunt, praeparant sibi ornamenta saecularia saeculum diligentes, et voluptati servientes vel luxuriae. Vobis vero nihil sit commune cum talibus, sed omnia ornamenta, quibus ad luxuriam caro componitur, velut inimica et contraria a vestro proposito respuantur. p. 0953A| Sunt enim, quod pejus est, quae pro vanitate saeculi istius plus student terrenis cupiditatibus operam dare, quam lectioni divinae justitiae, dum volunt stragula pulchra, et picta tapetia, plumaria etiam et reliqua his similia, cum ingenti sumptu et superflua expensa, ad oculorum libidinem praeparare, nescientes illud quod Dominus per Joannem Evangelistam clamat, et dicit: Nolite diligere mundum, neque ea quae in mundo sunt; quoniam omne quod in mundo est, concupiscentia carnis, et concupiscentia oculorum, et ambitio saeculi est (II Joan. II). Quid prodest virgini integritatem corporis custodire, si oculorum concupiscentias noluerit evitare? Vos vero, sanctae et Deo dignae animae, totum spiritaliter agite. Sequimini Christum tenendo perseveranter quod voluistis ardenter. p. 0953B| Iterum atque iterum, sanctae et Deo dicatae animae, rogo, et cum omni humilitate pro conservando virginitatis praemio consilium do, ut familiaritatem incongruam a vobis vel a vestris animis totis viribus repellere laboretis. Nam ad conservandam sanctae religionis dignitatem singularitas testis sanctissima est. Familiaritas enim cujuslibet si frequens esse coeperit, non nisi corruptionem seminat, vitia pullulat, libidinem concipit, ignominiam parit, rabiem concitat, lasciviam pascit, petulantiam nutrit, casus exaltat, ruinas aedificat, confusionem mercatur, thesaurizat opprobrium, criminationes exaggerat, excusationes inflammat, et catervatim simul in fascem conglomerat. Nam si anima sancta secretum suum custodire voluerit, et assiduae familiaritatis p. 0953C| malum tota animi virtute fugerit, ipsa sancta singularitas munimen illi invictum est sanctimoniae, expugnatio fortis infamiae, exercitium continentiae, evacuatio luxuriae, pax secura virtutum, et impugnatio inquieta bellorum, puritatis culmen et libidinis carcer, honestatis portus et ignominiae naufragium, virginitatis mater et hostis immunditiae, integritatis dignitas et fornicationis abdicatio, voluntas bonorum operum et afflictio vitiorum, refrigerium pudicitiae et poena petulantiae, acquisitio triumphorum et facinorum detrimentum, requies salutis et perditionis exsilium, vita spiritus et carnis interitus. Haec omnia mala fortiter, Deo adjuvante, repellentur, et illa quae diximus bona feliciter acquirentur, si ab animabus sanctis familiaritas p. 0953D| inordinata respuatur. Attendite vos, o animae sanctae, quia inter omnia certamina, quibus semper comes est Christiana militia, sola duriora sunt praelia castitatis, ubi quotidiana pugna est et rara victoria. Castitatis dura sunt praelia, sed majora sunt praemia. Castitatis palmam nemo securus accipit, cui quantum duri sunt exitus, tantum gloriosi sunt fructus. Ut ergo castitatis praemia, et virginitatis coronam feliciter, Deo remunerante, possitis accipere, periculosam familiaritatem a vobis semper excludite. Currite fideliter, ut possitis pervenire feliciter, adjuvante Domino nostro p. 0954A| Jesu Christo, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

CAPUT VI.

  ( S. Athanasii ad sponsas Christi. )Quanta in coelestibus beatitudinem virginitas sancta possideat, praeter Scripturarum testimonia, Ecclesiae etiam consuetudine edocemur, qua addiscimus peculiare illi subsistere meritum, cujus specialis est consecratio. Nam cum universa turba credentium paria gratiae dona percipiat, et iisdem omnes sacramentorum benedictionibus glorientur, ista ad proprium aliquid prae caeteris habendum, de illo sancto et immaculato Ecclesiae grege, quasi sanctiores, purioresque hostiae, et pro voluntatis suae meritis a sancto Spiritu eliguntur, et per summum sacerdotem p. 0954B| Dei offeruntur altario. Possidet ergo virginitas, et quod alii habent, et quod alii non habent, dum communem, et peculiarem obtinet gratiam, et proprio, ut ita dixerim, consecrationis privilegio gaudet. Nam et Christi sponsas virgines dicere ecclesiastica nobis permittit auctoritas, dum in sponsarum modum quas consecrat Domino velat, ostendens eas vel maxime habituras spiritale connubium, quae subterfugerint carnale consortium. Et digne Deo per matrimonii comparationem spiritaliter copulantur, quae ejus dilectionis causa humana connubia spreverunt. In his quam maxime illud impletur Apostoli: Qui autem adhaeret Domino, unus spiritus est (II Cor. VI). Et quoniam multa sunt quae bono proprio carent, nisi aliarum rerum juventur p. 0954C| auxilio, attentius praevidendum est ne forte et virginitati aliqua sint necessaria, sine quibus nequaquam fructum afferre sufficiat: et tantus nihil proderit labor, dum vane prodesse creditur, quod absque rebus necessariis possidetur. Aeternam vero vitam non nisi per omnem divinorum praeceptorum custodiam promereri posse Scriptura testatur. Si vis, inquit, ad vitam ingredi, serva mandata (Matth. XIX). Vitam ergo non habet, nisi qui legis mandata servaverit; et qui vitam non habuerit, coelestis regni non potest esse possessor. Ergo pudicitiam integritatemque servantibus, et ejus remunerationem a Dei aequitate sperantibus, ante omnia mandatorum sunt custodienda praecepta, ne gloriosae castitatis et continentiae labor in irritum deducatur. p. 0954D| Cupiens divinum implere consilium, ante omnia serva mandatum: volens virginitatis praemium consequi, vitae amplectere merita, ut sit cujus remunerari castitas possit. Nam ut vitam praestat observatio mandatorum, ita eorum e contrario generat praevaricatio mortem. Et qui per praevaricationem in morte fuerit, virginitatis coronam sperare non poterit, neque pudicitiae praemium exspectare constitutus in poena. Nolo enim putes in hoc constare justitiam ut malum non facias, cum et bonum non facere malum sit, et in utroque legis praevaricatio committatur, quoniam qui dixit: Recede a malo, p. 0955A| ipse dixit, et fac bonum (Psal. XXXIII). Si a malo recesseris, et non feceris bonum, transgressor legis, quae non tantum in malorum actuum abominatione, sed etiam in bonorum operum perfectione completur. Nolo enim tibi in hoc blandiaris, si aliqua non feceris, cum scriptum sit: Qui universam legem servaverit, offendat autem in uno, factus est omnium reus (Jacob II). Adam enim semel peccavit, et mortuus est, et tu te vivere posse existimas, illud saepe committens, quod alium, dum semel perpetrasset, occidit? Memento Adam et Evam virgines deliquisse, nec integritatem corporis profuisse peccantibus. Licitum quippe est matrimonii inire consortium, nam quae connubia deserunt, non illicita, sed licita spernunt. Ejusmodi autem si jurent, si p. 0955B| maledicant, si detrahant, si detrahentes patiantur audire, si malum pro malo reddant, si cupiditatis in alienis, aut avaritiae in propriis crimen incurrant; si zeli aut livoris venena possideant, si contra legalia et apostolica instituta indecens aliquid aut loquantur, aut cogitent; si in carne placendi studio comptae et ornatae procedant, si alia ut assolet illicita faciant, quid proderit eis sprevisse quod licuit, et exercere quod non licet? Si vis prodesse tibi quod licite contempsisti, vide ne quid eorum quae non licent facias. Stultum est enim timuisse quod minus est, et non timere quod majus est. Dicit enim Apostolus: Innupta cogitat quae Domini sunt, quomodo placeat Deo, ut sit sancta corpore, et spiritu: quae autem nupta est, cogitat quae sunt mundi, quomodo p. 0955C| placeat viro (I Cor. VII). Dicat ergo mihi quae virum non habet, et tamen quae mundi sunt cogitat, cui placere desiderat? nonne incipiat illi nupta praeponi? Quia illa cogitando quae mundi sunt, complacet vel marito: ista vero nec marito, quem non habet, potest placere, nec Deo. Sed nec illud silentio praeterire nos convenit, quod dixerit: Innupta cogitat quae Dei sunt, quomodo placeat Deo, ut sit sancta corpore, et spiritu. Quae sunt ergo Domini, dicat Apostolus: Quaecunque sunt sancta, quaecunque sunt justa, quaecunque amabilia, quaecunque bonae famae: si qua virtus, si qua laus disciplinae. Ista sanctae, verae, et apostolicae virgines diu noctuque sine ullo temporis intervallo meditantur. Sequitur quae Dei sunt, quomodo placeat Deo. Deo, inquam, non hominibus, p. 0955D| ut sit sancta corpore, et spiritu; non dixit, ut sit sancta membro, aut corpore tantum, sed, ut sit sancta corpore, et spiritu. Membrum enim una corporis pars est, corpus vero omnium compago membrorum est. Cum ergo dicit ut sit sancta corpore, omnibus membris eam debere sanctificari testatur. Quia non proderit caeterorum sanctificatio membrorum, si inveniatur vel in uno corruptio; et jam non erit sancta corpore, quod ex omnibus constat membris, quae vel unius fuerit coinquinatione polluta. Unde, quaeso te, virgo, neque in sola tibi pudicitia blandiaris, ne in unius membri integritate confundaris, sed secundum Apostolum soli Deo conserva corporis sanctitatem. Munda ab omni inquinamento p. 0956A| caput, quia crimen est, illud post chrismatis sanctificationem, cujuslibet pigmenti fuco, vel pulvere sordidari, aut auro, vel gemmis, vel qualibet alia terrena specie componi. Munda frontem, ut humana, non divina opera erubescat, et illam confusionem recipiat, quae non peccatum, sed Dei gloriam parit. Munda collum, ut non aurea ex capillis portet suspensa monilia, sed illa potius ornamenta circumferat, de quibus Scriptura dicit: Misericordia et veritas non deficiant a te: suspende autem illa in collo tuo (Prov. III). Munda oculos, dum eos ab omni concupiscentia retrahis, et ab intuitu pauperum nunquam avertis. Munda linguam a mendacio, quia, Os quod mentitur occidit animam, a detractione, a juramento, a perjurio: Cohibe linguam p. 0956B| tuam a malo, et labia tua ne loquantur dolum. Et memor esto Apostolum dicentem: Benedicite, et nolite maledicere (Rom. XII). Nefas est enim ut labia illa quibus Dominum confiteris, rogas, benedicis, et laudas, alicujus polluantur sorde peccati. Nescio qua conscientia ea lingua quis Dominum rogat, qua aut mentitur, aut detrahit. Labia enim sancta exaudit Deus, et ipsis annuit cito precibus, quas lingua immaculata pronuntiat. Munda aures, ut non nisi sermonibus sanctis auditum praebeant: ut nunquam obscena aut turpia, aut saecularia verba suscipiant, aut aliquem de altero audiant derogantem, propter illud quod scriptum est: Sepi aures tuas spinis, et noli audire linguam nequam (Eccli. XVIII). Manus nec porrectae ad accipiendum sint, p. 0956C| nec ad feriendum paratae, sed ad omnia misericordiae et pietatis opera satis promptae. Munda pedes, ne latam et spatiosam pergant viam, quae ducit ad splendida saeculi et pretiosa convivia, sed arduum magis, et angustum gradiantur iter quod tendit ad coelum. Agnosce tibi a Deo artifice non ad vitia, sed ad virtutem membra formata; et cum universos artus mundaveris ab omni sorde peccati, et toto fueris sanctificata corpore, tunc tibi castitatem intelligas profuturam, et cum omni fiducia palmam virginitatis exspecta. O virgo, serva propositum tibi magno praemio destinatum: agnosce statum tuum, agnosce locum, agnosce propositum. Christi sponsa diceris, vide ne quid indignum eo cui desponsata p. 0956D| videris, admittas. Christum sponsum habes, a domesticis et familiaribus ejus interroga, et strenue ac solerter inquire in quibus praecipue delectetur: qualem compositionem in te vestium diligat, cujusmodi concupiscat ornatum. Dicat tibi ejus familiarissimus Petrus, qui nec nuptis quidem corporalem permittit ornatum, sicut in Epistola sua scripsit: Mulieres similiter subjectae sint suis viris, ut et si qui non credunt verbo, per mulierum conversationem sine verbo lucrifiant, considerantes in timore Dei castam conversationem vestram. Quarum sit non extrinsecus capillatura, aut circumdatio auri, aut indumenti vestimentorum cultus, sed qui absconditus est cordis homo, in incorruptibilitate quieti et modesti spiritus, qui est in conspectu Dei locuples (I p. 0957A| Petr. III). Dicat et alius apostolus beatus Paulus: Mulieres similiter in habitu ornato cum verecundia et sobrietate ornantes se, non in tortis crinibus, aut auro, aut margaritis, vel veste pretiosa, sed quod decet mulieres, promittentes castitatem per bonam conversationem (I Tim. II). Sed tu forsitan dicis: Cur haec iidem apostoli non jusserunt? Quia non necessarium judicabant, ne talis virginibus commonitio potius injuria quam emendatio videretur. Sed neceas unquam tantae temeritatis fore credidissent, ut nec nuptae concessa carnalia ornamenta et terrena praesumerent. Revera ornare se et componere virgo debet: nam quomodo sponso suo placere poterit, nisi composita, et ornata processerit? Ornetur plane, sed interioribus ornamentis, et spiritaliter, p. 0957B| non carnaliter componatur, quia Deus non corporis, sed animae decorem in illa considerat. Ergo et tu, quaecunque animam tuam a Deo diligi, et inhabitari concupiscis, omni eam diligentia compone, et spiritalibus indumentis exorna. Nihil in ea dedecorum, nihil foedum appareat. Resplendeat auro justitiae, gemmis refulgeat sanctitatis, ac pretiosissimo pudicitiae margarito coruscet. Pro bysso et serico, misericordiae et pietatis tunica vestiatur, secundum quod scriptum est: Induite ergo vos, sicut electi Dei, sancti et dilecti, viscera misericordiae, benignitatem, humilitatem, etc. (Coloss. III). Hujusmodi Deus quaerit ornamentum, et animam taliter compositam concupiscit. Memento te Dei filiam dici, secundum quod ait: Audi, filia, et vide p. 0957C| (Psal. XLIV). Sed et tu ipsa, quotiescunque Dominum Patrem nominas, Dei te filiam esse testaris. Ergo si Dei filia es, vide ne quid eorum facias quae Deo Patri incongrua sunt; sed age omnia quasi filia Dei. Originem tuam respice, genus intuere, gloriam nobilitatis adverte. Agnosce te non hominibus, sed Dei divinitatis nobilitate decoratam. Ita te exhibe, ut in te coelestis nativitas pareat, ut ingenuitas divina clarescat. Sit in te nova gravitas, honestas admirabilis, stupenda verecundia, mira patientia, virginalis incessus, et vere pudicitiae habitus, et sermo semper modestus, et suo in tempore proferendus, ut quisquis te viderit admiretur, et dicat: Quae haec novae inter homines gravitatis patientia est? quae pudoris verecundia? quae honestatis p. 0957D| modestia? quae maturitas sapientiae? Non est ista humana institutio, nec disciplina mortalis: coeleste mihi aliquid in terreno corpore redolet. Puto enim quod habitat in quibusdam hominibus Deus. Et cum te Christi famulam esse cognoverit, majore stupore teneatur, et cogitet qualis sit ille Dominus cujus talis et ancilla est. Si vis esse cum Christo, et cum Christo partem habere, Christi tibi exemplo vivendum est, qui ab omni malitia fuit extraneus. Nemo te circumveniat; nemo te fallaci sermone seducat. Non nisi sanctos, et simplices, et innocentes, et puros coelestis aula suscipit, et nullum apud Deum habet malitia locum. Ab omni nequitia et dolo mundum esse necesse est, qui cupis regnare p. 0958A| cum Christo. Nolo enim illas respicias, quae saeculi, non Christi sunt virgines: quae propositi sui, et professionis immemores, gaudent in deliciis, in opibus delectantur. Tu autem, quaecunque Christi, non saeculi virgo es, omnem praesentis vitae gloriam fuge, ut eam, quae in futuro promittitur, consequaris. Contentionum verba, et animositatis causas, et litium occasiones subterfuge. Nam si juxta Apostoli doctrinam (II Tim. II) servum Domini litigare non oportet, quanto magis Dei ancillam, cujus quo verecundior est sexus, animus debet esse modestior? Linguam a maliloquio cohibe, et ori tuo frenum legis impone; ut tunc forte loquaris, quando tacere peccatum sit, secundum id quod Apostolus dicit: Omnis sermo malus ex ore vestro p. 0958B| non procedat (Ephes. IV). Semper linguam tuam de bonis loqui assuesce, et auditum tuum ad laudem bonorum magis, quam ad malorum vituperationem commoda. Vide ut omnia quaecunque bene facis propter Dominum facias, sciens ejus rei tantum te a Domino recepturam esse mercedis, quantum ejus timoris et dilectionis causa perfeceris. Sancta magis esse quam videri stude. In jejuniis vero magis quam in epulis delectare, illius viduae memor quae non discedebat de templo, jejuniis et obsecrationibus serviens Domino nocte ac die. Divinae magis lectionis convivium dilige, et spiritalibus te saturari dapibus concupisce: et illos potius quaere cibos quibus anima quam corpus reficiatur. Carnis et vini species, quasi caloris fomenta et libidinis p. 0958C| incitamenta fuge. Iracundiam vince, animositatem cohibe, et quidquid illud est quod post factum poenitentiam ingerit, velut proximi criminis abominationem declina.Satis tranquillam et quietam convenit esse mentem, et ab omni perturbatione furoris alienam, quae Dei habitaculum esse desiderat. Cum orationem celebrare desideras, talem te exhibe, quasi quae sis cum Domino locutura. Cum psalmum dicis, cujus verba dicis agnosce: et in compunctione magis animi, quam in tinnulae vocis dulcedine delectare. Lacrymas enim psallentis Deus magis quam vocis gratiam comprobat. Omnium operum et cogitationum tuarum speculatorem Deum crede, et cave ne quid quod divinis oculis indignum sit aut opereris aut cogites. Crescat in te cum annis gratia, p. 0958D| crescat cum aetate justitia. Omne tempus in quo te non meliorem senseris, hoc te existima perdidisse. Coeptum virginitatis propositum, ad finem usque conserva, quia non inchoasse tantum, sed perfecisse virtutis est. Esto ergo omnibus vivendi forma, esto exemplum. Virginem te in omnibus exhibe. Sit et inviolabilis conversatio: ut quisquis vitam tuam audire saltem contigerit, in tantum sibi intelligat gratiam ex tua conversatione transfundi, ut dum te imitari concupiscit Dei sacrificio et ipse sit dignus.

  Ecce quibus saluberrimis documentis sanctissimi et eruditissimi viri Deo dicatas ad castimoniale propositum servandum instituunt. Ecce quibus insignium p. 0959A| virtutum indumentis eas exornant, ut illius sponsi, cui se dicaverunt, amplexibus dignae fiant. Unde solerter sanctimonialibus vigilandum est, ut tantorum Patrem obedienter obtemperent monitis: ne scilicet his resultando, cum fatuis virginibus reprobentur, sed potius parendo cum prudentibus Christi thalamo admittantur. Diligenter itaque eorumdem sanctorum Patrum sententiis praelibatis, dignum et necessarium judicavimus, per singula capita distinguere quid praelatis, quidve subditis observandum sit. Et quoniam subditarum vita praelatarum est exemplis informanda, primum quales debeant abbatissae constitui, qualiter eis vivendum, qualiter subditas gubernandum, qualiterve in monasteriis residendum, et instanter Domino p. 0959B| tota mentis et corporis devotione serviendum; dein quid subjectis specialiter observandum sit, ponendum censuimus.

CAPUT VII.

  Tales abbatissae regendarum animarum curam suscipere debent, quae subditis verbis et exemplis ducatum praebeant sanctae religionis: quae non propriis voluntatibus deserviant, sed magis subditarum solertissimam curam gerant: quae se etiam, illasque, ut pote vasa sancta, in quibus instanter incensum orationis Deo digne offerri possit, ab omni labe vitiorum custodire norint: et ita eas secum in sancto proposito pervigiles reddant, ut una ad vitam tendentes aeternam, societate supernorum p. 0959C| civium mereantur perfrui. Qua igitur auctoritate, aut quibus sanctorum Patrum documentis, sibi attribuunt licentiam foras vagandi, aut per villas residendi, aut sericas vestes induendi, aut pompis vanis inserviendi? Sed quia hoc nulla auctoritate sibi licitum facere possunt, praesertim cum a sanctis Patribus in superioribus capitulis id penitus sanctimonialibus legatur inhibitum, restat ut abhinc hujuscemodi usus ab his modis omnibus, quantum Dominus posse dederit, caveatur. Quia quamvis in saeculari dignitate positae multigenis deliciis voluptuose hujuscemodi soleant uti, in monasteriis tamen, in quibus Christi sponsae sumptibus Dominicis communiter sunt gubernandae, prorsus est hoc censura aequitatis inhibendum. Nosse p. 0959D| etenim eas oportet, quia non ideo praelatae sunt, ut se solummodo, sed potius ut se, subditasque pascant, carnaliter videlicet, et spiritaliter: nec ut praesint tantum, sed ut prosint, a Domino sunt aliis praelatae. Ergo necesse est ut se sibique subditas in proposito sanctae religionis solerter constringant. Et sicut alias praecedunt prioratus honore, praecedant etiam piae conversationis exemplo; et quae aliis facere prohibent, nullatenus perpetrent. Recte enim, ut habet beatus Gregorius, aliorum errata corrigit, qui ea quae reprehendit minime agit. Sed quia pastoris absentia ovium solet fieri praeda, necesse est ut abbatissae in monasteriis consistant assidue, et ovium sibi subditarum vigilantissimam p. 0960A| curam gerant, ne illis absentibus praedae fiant subditae invisibilis lupi. Quales etiam esse debeant ductrices animarum, sanctus Caesarius in epistola quam ad Oratoriam abbatissam scripsit, plenissime docet: ex qua quaedam capitula ob instructionem abbatissarum excerpere, et huic capitulo annectere curavimus. Dicit enim ita: Audi ergo me, dulcissima soror, et filia. Tu quantumcunque semper in studiis spiritalibus occupari desideras, propter sorores tamen aliquando etiam exteriora tibi erunt negotia dirimenda. Curandum ergo tibi summopere est ut si temporalia quasi pro tempore agas; at semper tenacius in spiritali devotione et amore inhaereas, ut cum temporalia citius dispensaveris, ad orationem illico vel lectionem, quasi ad p. 0960B| matris sinum, recurras. Optare quippe debes ut, abjecta sollicitudine mundi, semper cogites de servitio Christi, propter illud quod dicitur: Nemo militans Deo implicat se negotiis saecularibus (II Tim. II), et caetera. In omnibus, juxta Apostolum (Tit. II), temetipsam praebe exemplum bonorum operum, vitaque tua velut pennatum animal ad alta semper per desiderium evolet, per verbum resonet, luceat per exemplum. Cum vero ad annuntiandum verbum Dei te sororibus affectaveris, prius cauta consideratione pensa, ut quod ore promis, factis impleas, et quod aliis praedicas, operibus praebeas. Prior in ecclesia inveniaris, postrema exeas. Par sis in communi cibo cum quibus pari uteris in mensa consessu. Abstinentiam, quam lingua praedicat, p. 0960C| proximae fauces, vel vicinus stomachus sentiat, ne forsitan subditae audientes tacitis cogitationibus dicant: O quam pulchre nobis abstinentiam praedicat plenus venter! Et in his omnibus caeterisque hoc tibi noveris convenire, ut angusti callis itinera, per quae socias admones gradiendum, prior ipsa gradiaris. Non sis vestibus ornatior caeteris, sed moribus: non quae tibi vultu intuituque placuerit, non quam tibi ad oculum cognoveris, vel cujus blandiori obsequio fueris delinita, sed quam amor Christi et religiosior demonstraverit vita praeponas. Oportet enim te propter quasdam cultrum nonnunquam habere in gutture, cauterium in lingua gestare, virgam tibi et baculum in manu ferre: ut per cultrum deseces vitia, per cauterium vero ad sanitatem secta reducas, p. 0960D| per virgae disciplinam corrigas, per baculum vero disciplinatam sustentes. Si quando vero cum saecularibus ad colloquendum fueris evocata, prius arma frontem tropaeo crucis, vexillo Christi pectus ingemina, ut cum sua virguncula Christus comitari dignetur. Confabulatio vero tua semper sit mixta gravitate atque dulcedine, et tantum loquaris quantum opportunitas flagitaverit rei ac temporis. Si quid vero ab eis petitum fuerit quod praestare deliberas, cum vultu hilari praesta. Si quid vero praestare non convenit, petitionem illorum saltem honestate sermonis mollifica. Nomen tuum plures noverint, beneficia tua in quantum praevales plures sentiant, vultum rari cognoscant. Si quando autem p. 0961A| tibi pro necessitate monasterii seorsum fuerit colloquendum, cum duabus, vel certe cum tribus electis sororibus facito. Quia opinio bonae famae, sicut etiam perfectae vitae custodia, tibi necessaria est: et tunc primum despicienda humana detractio cum Christus in causa est. Omnis quoque actio tua semper sit propter Deum, semper de Deo cogitatio in Deum. Et exceptis vitiis, quibus non compassio, sed rectitudo debetur, omnibus te cupio esse compassibilem, omnibus gratam, omnibus te praefectam piam. Ut videlicet juxta Paulum (I Cor. VII) sis sancta, corpore et spiritu, ipso sponso, et Domino tuo mentem tuam regente, et vias tuas sanctas disponente, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

CAPUT VIII.

p. 0961B|

  Studendum summopere abbatissis est ut tot talesque in monasteriis admittant sanctimoniales, quae et morum probitate commendentur, et ecclesiasticis possint rationabiliter sustentari stipendiis. Quae vero adhuc carnalibus delectationibus irretiuntur, nequaquam sunt in monasteriis admittendae, quia satius est illis, juxta Paulum apostolum (I Cor. VII), foris nubere, tantum in Domino, quam in monasteriis admitti, et sub imagine simulatae sanctitatis dissolute vivere. Cum igitur hujusmodi religionis gratia monasteria expetiverint, non eis facilis tribuatur ingressus, donec prius eis haec legantur capitula: ut his perlectis noverint quid eis in castimoniali proposito observandum, quidve vitandum sit. p. 0961C| Quia postquam se Domino in hac militia devinxerint, nequaquam sibi licitum erit propriis uti consiliis, nec secularibus penitus implicari posse negotiis: nec frequentiam virorum, aut collocutionem familiarem absque causa inevitabili habere debent. Proinde scrutentur prius arcana cordis sui, simulque super adnotatas sanctorum Patrum sententias assidua meditatione perlegant, ne inconsulte, et minus caute vinculum continentiae et virginitatis arripientes, redeant post Satan, et fiant sicut canis reversus ad vomitum.

CAPUT IX.

  Providendum est his quae ob amorem Christi castimoniae se dicaverint, et in collegio sanctimonialium p. 0961D| se admitti postulaverint, ut res suas, antequam monasterium ingrediantur, ita sapienter prudenterque deliberent atque disponant, ut ad vitam tendentes aeternam, nullam earum occasione patiantur perturbationem. Proinde si aliqua sanctimonialium res suas proprias ecclesiae ita contulerit, ut nihil ex his sibi proprium vindicare, sed tantum rebus sustentari velit ecclesiae, huic sufficienter in congregatione stipendia largiantur necessaria. Si autem ecclesiae eas tradiderit, et usufructuario habere voluerit, quaestor ecclesiae eas, ut pote ecclesiae, defendat. Quod si eas ecclesiae conferre noluerit, abbatissa, et caeteris sanctimonialibus conniventiam adhibentibus, committat eas per scriptum publice roboratum, aut propinquo, aut alio cuilibet bonae p. 0962A| fidei amico, qui eas jure fori defendat. Secundum hanc igitur constitutionis formam, sanctimoniales suas proprias res deliberent et disponant, et aut servis, aut certe aliis, quibus illis libuerit, eas ad procurandum, sibique fideliter earum fructus administrandum, commendent, quoniam ante ingressum monasterii, cuncta, ut praemissum est, rationabiliter illis disponenda sunt, ut remota quarumlibet forensium rerum occupatione, suum liberius, et quietius possint custodire propositum. Sed et de adolescentulis, et de his quarum conversatione simultates et dissentiones plerumque pati solent monasteria, cavendum abbatissis est, ne incaute et indiscrete eas in congregatione admittant, ne forte earum admissio aliquod in posterum generet scandalum.

CAPUT X

p. 0962B|

  Meminisse debent quae se castimonialis nominis professione Domino devinxerunt, in monasteriis jugiter residere, et Domino tota mentis et corporis intentione instanter deservire debere, nec solum velamentum corporis sine ornamento mentis sibi prodesse posse. Quoniam nihil prodest corpus velare, et mentis vitiorum portentis maculare. Quid enim prodest corpus velare, et animum habere venenatum? Quid prodest nigris vestibus indui, et a detractione linguam non cohibere? cum Apostolus dicat: Si quis putat se religiosum esse, non refrenans linguam suam, sed seducens cor suum, hujus vana est religio (Jac. I). Nunquid enim velamentum corporis celare potest cupiditatem mentis? Quia igitur p. 0962C| oculis Dei cuncta opera filiorum Adam nuda et aperta sunt, et humilitas vestium nihil valet sine humilitate mentium, et quia non nisi corde mundo Deus videri potest; necesse est quod habitu demonstrant, opere perficiant, et humilitas, quam in corpore gestant, in mente potissimum resplendeat. Nam si, quemadmodum apud Salomonem legitur, in domo patris positae, instanter sunt monitis paternis erudiendae; et nexu conjugali devinctae, juxta Apostolum, debent viris esse subditae: quanto magis in domo Dei, quae se religiose vivere devoverunt, divinis sunt erudiendae disciplinis, et sponso suo Christo Domino cum omni humilitate et castitate subditae esse? Illud namque quod in domo patris et in vinculo conjugali constitutis prorsus p. 0962D| fuit illicitum, qua auctoritate, imo qua dementia, in monasteriis positae sibi, nisi ob suam perniciem, facere poterunt licitum? praesertim cum beatus Hieronymus dicat, pessimae esse consuetudinis, cum fragilis sexus, et imbecillis aetas suo arbitrio abutitur, et putat licere quod non licet. Quapropter oportet ut sibi illicita nequaquam faciant licita, sed earum voluntas Domini voluntati, imo servituti, succumbat. In monasteriis quoque positae non otio torpeant, non detractionibus et obscenis confabulationibus incumbant: sed aut psalmorum modulationibus, aut manuum operationibus insistant, aut certe divinis lectionibus aurem accommodent. Frequentias et familiaritates, atque confabulationes virorum, p. 0963A| sicut a sanctis Patribus inhibetur, modis omnibus caveant. Omnes in dormitorio dormiant, singulae scilicet in singulis lectis. In refectorio quotidie pariter reficiantur, nisi quam infirmitas, aut aetatis imbecillitas id facere prohibuerit. Omnes sibi charitatis officio vicissim serviant. Illis namque in refectorio comedentibus, et religiose silentium tenentibus, continuatim legatur lectio et intensissime ab his audiatur. Ad collationem quotidie veniant, et hanc institutionem, sive aliarum divinarum Scripturarum lectiones perlegant, et de animae suae salute pertractent. Ubi etiam delinquentes juxta modum delicti corripiantur. Horas canonicas cum omni devotione custodiant, et his divinum officium honeste expleant. Honorem sibi invicem humiliter deferant. Minores p. 0963B| natu eas quae provectae sunt aetatis obsequio sanctitatis venerentur. Provectae quoque annis juniores dictis et exemplis ad bene vivendum informent. Nobiles genere nequaquam ignobilioribus se praeferant, scientes quia personarum acceptor non est Deus. Neque enim quae castitate et caeterorum bonorum operum praerogativis, aut scientiae doctrinis pollent, se caeteris praeferant: sed potius de muneribus sibi divinitus collatis Deo gratias agentes, caeterarum imbecillitatibus charitatis officio humiliter condescendant, semper illud Apostoli perpendentes, quo dicitur: Qui se putat stare, videat ne cadat (I Cor. X). Et illud Hieronymi: Timendum, inquit, et cavendum est, ne veterem gloriam, et solidam firmitatem unius horae procella subvertat.

CAPUT XI.

p. 0963C|

  Summa intensione abbatissis satagendum est ut monasteria puellarum ita undique firmissimis circumdent munitionibus, ut nulli intrandi, aut exeundi, nisi per portam pateat aditus: quatenus nec viri quiddam quod non decet in earum claustris agendi, nec sanctimoniales foras vagandi habeant facultatem. Habeant itaque interius sanctimoniales refectoria, cellaria, dormitoria, et caeteras suis usibus habitationes necessarias praeparatas, uti quae Domino devoverunt, postposita omni excusatione, inviolabiliter custodire valeant.

CAPUT XII

  Usum reprehensibilem et emendatione dignum in nonnullis monasteriis puellaribus esse comperimus, p. 0963D| eo quod sanctimoniales stipendia ecclesiastica non aequaliter accipiant, cum utique hoc ita fieri debere nusquam sancitum possit reperiri. Sed quia hoc nulla auctoritate fulcitur, sed magis avaritiae causa aut personarum acceptione constat esse insolitum, necesse est ut aequitatis censura ab eisdem locis in quibus sit prorsus abdicetur. Dignum namque justumque est coram Deo et hominibus, ut omnes quae ob amorem Christi in castimoniali proposito, in una videlicet societate, se vivere proposuerunt, seclusa causa avaritiae et personarum acceptione cibum et potum aequaliter accipiant.

CAPUT XIII.

  Quia perspicue compertum est, nonnullas abbatissas p. 0964A| negligenter et tepide subditis stipendia necessaria conferre, opportunissime, imo rationabiliter statutum est, ut in omnibus monasteriis puellaribus, in quibus canonice vivitur, singulae sanctimoniales per dies singulos tres libras panis accipiant, et in his regionibus, quae viniferae sunt, tres libras vini, si sterilitas temporis non impedierit; si autem plene eadem regio vini ferax non fuerit, duas libras vini, et duas cervisiae: et si minime vini ferax fuerit, tres libras cervisiae, et si facultas permiserit, libram vini. In locis vero minoribus, accipiant duas libras vini; et si eadem regio, ut praemissum est, vini ferax non fuerit, duas libras cervisiae, et si facultas suppetit, libram vini. Licet enim in nonnullis provinciis copia desit vini, abundat tamen sancta p. 0964B| Dei Ecclesia, Domino attribuente, aliarum rerum copiis, e quibus industria praelatarum ex aliis provinciis vinum adipisci, sibique subditis juxta facultatem pocula conferre possunt. In locis igitur ubi permodicae sunt res Ecclesiae, aut forte quorumdam abstractu valde attenuatae, tot talesque admittantur quibus saltem praemissa minor mensura potus sine difficultate dari possit. In his itaque locis, ubi forte nonnullae praelatae, piarum praelatarum imitantes exemplum, magis subditis dare solitae sunt, nullatenus bonum quod faciunt omittant. Sed et si cui ob aeternam retributionem magis subditis supererogare libuerit, hilariter quod poterit tribuat; sin autem, nullatenus mensuram praedictam eis subtrahat. Diebus vero festis, et sicut moris est Ecclesiae, prout p. 0964C| melius possunt, sanctimonialibus stipendia administrent. In pulmentis namque eis dandis nihilominus solertissime vigilare debet abbatissarum industria, ut juxta possibilitatem eis carnem, pisces, legumina, et olera, ligna, et caetera necessaria attribuant, ut his adminiculatae promptiores in Dei consistant servitio. Nam et talia eis debent constituere loca, in quibus aptissime nutriant pecora, et horti olerum possint fieri, unde pulmenta habeant, exceptis his quae de villis ecclesiae et de eleemosynarum oblationibus accipiant. Caveant siquidem ne propter earum incuriam et insolentiam aliquam in monasteriis patiantur inopiam, ut nec sibi in peccatum, nec sanctimonialibus proveniat in murmurationis lapsum. Sint quoque eis in refectorio convivae, quatenus p. 0964D| sanctimonialibus alimenta uberius administrentur, et quae forte minus habentur, aequiori animo communiter tolerentur. Quoniam si earum societatem curamque parvipendentes, lautiores sibi cibos privatim domi praeparaverint, excepta causa infirmitatis aut hospitum, procul dubio in detractionis aut murmurationis noxam sibi subditas corruere compellent. Dent etiam eis annis singulis Ianam et linum, e quibus sibi conficiant necessaria indumenta, exceptis infirmis et debilibus, quae propter corporis incommoditatem haec sibi conficere nequeunt, et his quae nihil proprium habere velint, quibus misericorditer studeant necessaria quaeque praebere. Eleemosynarum vero oblationes aequaliter accipiant.

CAPUT XIV.

p. 0965A|

  Sicut ea quae superius praemissa sunt abbatissis ob necessitates corporum impendenda sunt sanctimonialibus, ita necesse est ut in agro mentium sibi subditarum studeant plantare documenta virtutum, seque in omnibus illis, vita, moribus, actu, habitu, ipso etiam incessu irreprehensibiliter vivendo imitabiles exhibeant, ne per earum exempla perversitatum in lapsum occurrant voraginum. Doceant ergo eas qualiter vitent superbiam, quae radix est omnium malorum, avaritiam, invidiam, odium, detractionem, susurrationem, murmurationem, scurrilitates, bilinguitates, dissensiones, simulationes, vanas verborum confabulationes, et caetera his similia, quae suos sectatores ad interitum pertrahunt. p. 0965B| Curiositates etiam nihilominus vitent, quibus femineus sexus potissimum implicatur. Defleant propria, aliena curiose non interrogent, attendentes illud Hieronymi: Sufficit, inquit, unicuique sua plangere, non aliena carpere. Instruant etiam eas ad sectandas bonorum operum virtutes, videlicet charitatem, humilitatem, patientiam, castitatem, continentiam, sobrietatem, benignitatem, obedientiam, mansuetudinem, et caeteras virtutes quibus animus Christianus ad aeternam patriam tendens jugiter famulari debet. Provideant etiam ut otio vacare non possint, sed potius aut orationi, aut lectioni, aut manuum operationi insistant, aut certe divinis lectionibus aurem accommodent, quatenus sibi subditis hanc geminam pastionem tribuentes, quae cavenda sunt p. 0965C| vitare, quaeve facienda sectari eas docentes, non de infideli, et negligenti administratione condemnari, sed potius de fideli a Domino mereantur feliciter remunerari. Meminisse itaque et ante oculos ponere eas oportet, quod de sibi commissis Domino procul dubio redditurae sunt rationes.

CAPUT XV.

  Oportet ut, remoto totius excusationis obstaculo, expedite atque honeste sanctimoniales Dei exsequantur ministerium, sitque earum vigilantissima cura ut ad horas canonicas, mox ut signum datum fuerit, impigre occurrant, ecclesiamque cum Dei timore et reverentia ingredientes, divinae potentiae famulatui religiosissime inserviant. Illudque semper caveant ut in domo Dei nihil inhonestatis corde, aut lingua, p. 0965D| vel opere perpetrent, sed potius aut orent, aut legant, aut audiant. Si vero fuerit aliqua, exceptis his quae aut quadam incommoditate corporis, aut obedientia sibi injuncta detineatur, quae praefatas horas canonicas frequentare, diligenterque custodire, et in his, ut dignum est, coeleste neglexerit officium persolvere, digna invectione corripiatur. Custodes namque ecclesiae harum horarum spatia bene norint, ut scilicet signa certis temporibus pulsent, quibus etiam sit studii ut nihil de sibi commissis rebus ecclesiae pereat.

CAPUT XVI.

  Ad imploranda divinae pietatis solatia, haec Domini verba petentium animum informant: Petite, inquit, p. 0966A| et dabitur vobis; quaerite, et invenietis; pulsate et aperietur vobis (Matth. VII). Sed si nobis pulsantibus aperiri gestimus, oportet ut Domino ad nos venienti, et ostium mentium nostrarum pulsanti, aditum dignum pandamus, ut impleatur illud: Si quis aperuerit mihi, intrabo ad illum, et coenabo cum illo, et ipse mecum (Apoc. III). Quia ergo constat assiduitate orationum remissionem adipisci posse peccatorum, si tamen labia cordi non discrepaverint, studeant sanctimoniales mentem noxiis cogitationibus mundare, et Deum jugiter orando placare: scientes quia tunc mens bene Deum orando contemplatur, quando nullis terrenarum rerum curis, aut vitiorum illecebris implicatur. Quoniam, ut ait Isidorus, necesse est, ut cum ad impetranda muneribus suffragia assistitur, p. 0966B| munda simplexque acies cordis ad Dominum dirigatur: quatenus illuc dirigatur deprecantis oratio, quo Propheta suam dirigi optabat dicens: Dirigatur oratio mea sicut incensum in conspectu tuo, Domine (Psal. CXL). Oratio namque, ut ait beatus Gregorius, cordis debet esse, non labiorum, quia nequaquam Deus verba deprecantis intendit, sed orantis cor aspicit.

CAPUT XVII.

  Vespertinis officiis devotissimo obsequio celebratis, et collatione divinarum Scripturarum solemniter habita, dato signo ad completorium celebrandum, sanctimoniales pariter devotissime occurrant. Quo expleto, non ad epulandum et bibendum, et supervacuis loquelis instandum se convertant, sed his p. 0966C| postpositis honeste dormitorium petant. Caveatur etiam ab illis ut nihil inhonestum aut indecens in dormitorio geratur, nec aliquam inquietare praesumat, nec ad verba inutilia et otiosa prorumpere cogat. Si qua vero id fecerit, severissima invectione corripiatur. Lucerna quoque noctis tempore in eodem dormitorio jugiter ardeat.

CAPUT XVIII.

  Studendum vigilanter abbatissis est ut subditarum vitia nullatenus dissimulent, sed mox ut oriri coeperint, ea radicitus evellant, ne per earum scilicet desidiam atque incuriam animae illarum laqueis irretiantur diaboli. Quanto enim idem sexus fragilior esse dignoscitur, tanto necesse est majorem erga eum custodiam adhiberi. Modus vero correptionis p. 0966D| circa delinquentes sanctimoniales, omissis his quarum latera, juxta Salomonem (Eccli. XXX), ne indurescant, virgis tundenda sunt, iste obnixe ab abbatissis teneatur. Si aliqua in congregatione sanctimonialium horas canonicas frequentare neglexerit, et opus Dei negligenter exsecuta fuerit, ad collationem venire distulerit, obedientiam sibi injunctam agere recusaverit, in discendis bonorum operum instrumentis juxta vires operam non dederit, in dormitorio aliquid indecens aut inhonestum verbis aut actibus perpetraverit, alibi quam in dormitorio absque causa inevitabili dormire praesumpserit, sororibus charitatis officio servire neglexerit; irae, detractioni, susurrationi, scurrilitati, bilinguitati, p. 0967A| verbositati, dissensioni, simulationi, curiositati vanisque verborum confabulationibus inservierit; discordiam inter sorores seminaverit, huic institutioni contumax, aut superba, aut murmurans, seu in aliquo contraria exstiterit, et caetera hujusmodi agere tentaverit: primo, secundum Domini praeceptum, non solum semel, et secundo, ac tertio, quin etiam crebrius admoneatur, et si his admonitionibus non paruerit, publica objurgatione corripiatur. Quod si et huic renisa fuerit, caeteris alimentis sibi interdictis, pane tantum usque ad dignam poenitentiae satisfactionem utatur et aqua. Si vero nec sic se correxerit, separetur a mensa, et a caeterarum sanctimonialium in choro psallentium societate, et seorsum in loco hujuscemodi negligentibus p. 0967B| ab abbatissis constituto stare cogatur, ut statim rubore sequestrationis emendetur. Si autem his modis admonita atque castigata, incorrigibilis adhuc exstiterit, congrue, si tamen aetas permiserit, verberum adhibeatur castigatio. Verum si talis fuerit, quam aut aetas, aut qualitas personae verberari non siverit, haec et publica objurgatione, et jejuniorum continuatione, et sequestrationis rubore tandiu corripiatur, donec digna poenitentiae satisfactione veniam consequi posse videatur. Si igitur ea quae flagellatur, et ea quam flagellari aut aetas, aut qualitas personae prohibet, incorrigibiles apparuerint; sit locus intra claustra quo ad tempus retrudantur, et secundum modum culpae castigentur. Quod si etiam aliqua in tantam insaniam devenerit, quae p. 0967C| post tot saluberrimas admonitiones et castigationes necdum se correxerit, deprecetur pro ea communi voto ab omni congregatione, ut ab illo, cui nihil est impossibile, sanetur. Postremo, si his omnibus exhibitis inemendabilis atque incorrigibilis apparuerit, quia nullatenus huic saeculum repetere fas est, advocetur, si necesse est, episcopus, et illius sapientissimo ac discretissimo judicio, ita ejusdem vita, quae se tot vitiis foedando, et in pertinacia permanendo, a collegio sanctimonialium quodammodo secrevit, intra septa monasterii moderetur, quatenus et poenitentiam sibi ab eo injunctam salubriter gerat, et caeteris nullius contagionis morbum inferre valeat. Quae autem criminale peccatum commiserit, huic nullatenus differenda est correptionis utilitas, p. 0967D| quin aut sponte peccati sui facinus poenitendo abluat, aut si id agere renuerit, ab episcopo, ut praemissum est, juxta modum taxatum sententiam excommunicationis, et modum poenitentiae excipiat. In castigandis namque atque corrigendis delinquentibus, opem ferre non desistant abbatissis caeterae sanctimoniales.

CAPUT XIX.

  Scripturarum sanctarum doctrinis demonstratur, quod subditarum vita praelatarum sit exemplis informanda. Et quia sanctimoniales, secundum Patrum documenta, virorum debent vitare familiaritates et sermocinationes, decet ut abbatissae, sicut in caeteris, ita quoque et in virorum confabulationibus p. 0968A| bonum sibi subditis exemplum praebeant. Si quando autem eis sermocinandi necessitas incubuerit, juxta supra notatam sententiam beati Caesarii, adhibitis secum sanctimonialibus quas et aetas, et morum probitas, et vitae innocentia commendant, id faciant, et quod deliberandum est, prudenter deliberent; et quod disponendum, utiliter disponant: quia si earum consilio et praesentia usae fuerint, et morsum detractionis vitabunt, et exemplum sibi subditis salubrius praebebunt. Licet enim hujuscemodi sanctimoniales talium negotiorum experientiam non habeant, earum tamen praesentia capaces boni consilii castique factae sunt.

CAPUT XX.

  Quia virorum frequentias sanctimoniales, juxta p. 0968B| superiorum Patrum sententias, penitus vitare debeant, satis liquido patet: restat ut imminente inevitabili necessitate, qualiter id facere debeant, demonstretur. Decet porro ut abbatissae tres aut quatuor sanctimoniales vitae probabilis constituant, coram quibus caeterae sanctimoniales, aut cum propriis equis, aut eum propriis servis res sibi necessarias deferentibus, tempore competenti, in loco videlicet ad hoc negotium constituto loquantur, et id quod delatum fuerit recipiant. Ut videlicet hujuscemodi confabulatio nullam possit in quoquam sinistrae opinionis afferre suspicionem. Sed et tempore novarum frugum, coram memoratis sanctimonialibus, quidquid eis recipiendum aut recondendum est, recipiant, et recondant. Similiter quoque, quando eis in propriis mansiunculis p. 0968C| aliquid operis agendum est, quod non sine virorum labore perfici potest, hae sanctimoniales coram sint, ut nullus in his negotiis possit oriri detrahendi aut peccandi locus. Sed et hoc abbatissae, non solum praepositarum suarum cura, et memoratarum sanctimonialium instantissima procuratione, verum etiam suo studio, imo saepissima investigatione, scrutari atque solerter inquirere debent, ne quid inhonestatis in mansiunculis sanctimonialium aut in earum claustris quispiam quolibet modo perpetrare, aut ab aliqua alicujus familiaritatis occasione suscipi, aut clanculo abscondi possit. Tanta igitur sanctimonialibus in confabulando cum viris pudicitiae fiducia inesse debet, ut aliis aspicientibus minime erubescant. Ut enim beatus Hieronymus dicit p. 0968D| ( in epist. ad Furiam ): Speculum mentis est facies, et taciti oculi cordis fatentur arcana. Unde ait et quidam: Frons hominis propriae mentis depromit amictum: qualis vultus erit, talia corda gerit. Si qua vero inventa fuerit his confabulationibus dedita, ita juxta superiorem modum corripiatur, ut et ipsa emendetur, et caeterae timorem habentes nihil tale agere pertentent

CAPUT XXI.

  Quia licitum est Deo dicatis canonice viventibus vernulas secum famulandi gratia in monasteriis habere, cavendum est illis ut in eis animae potius salutem quam commodum terrenum quaerant. Solent enim hujuscemodi effrenes et impudicae effectae, p. 0969A| cultu meretricio ornatae incedere, et turpia quaeque et obscena, quae foris vagando viderint aut audierint, auribus dominarum suarum impudenter ingerere, et animos earum a rigore divinae servitutis emollire. Quapropter necesse est ut in talibus congregandis modum adhibeant discretionis: ut non amplius quam necessitas exigit, sibi ad serviendum congregent, et erga congregatas curam adhibeant, ne illis quolibet peccato ruentibus, illarum ruinae participes existant. Si vero hae famulae, aut abbatissarum, aut certe sanctimonialium, in claustris monasterii quippiam indecens admiserint, et crebro admonitae atque correptae, non se correxerint, extra claustra monasterii procul ejiciendae atque eliminandae sunt.

CAPUT XXII.

p. 0969B|

  Religio ecclesiastica docet ut puellae quae in monasteriis erudiuntur, cum omni pietatis affectu et vigilantissimae curae studio nutriantur; ne si lubricae aetatis annos indisciplinate vivendo transegerint, aut vix aut nullatenus corrigi postea possint. Quapropter praeferantur eis ex sanctimonialibus tales magistrae quae utique et probabilis sint vitae, et erga eas talem exhibeant curam ut nequaquam huc atque illuc possint habere progressum, et aut desidiae, aut lasciviae vitio maculentur; quin potius sacris imbuantur disciplinis, quatenus his mancipatae vagandi otio careant. Sed qui modus hujuscemodi erudiendis tenendus sit, beatus Hieronymus in epistola, quam ad Laetam de institutione filiae scripsit, plenissime docet, p. 0969C| dicens: Igitur quae de repromissione nata est, dignam habeat ortu suo institutionem parentum. Samuel enim in templo nutritus est: Joannes in solitudine praeparatur, locustis alitur, et melle silvestri, et in typum poenitentiae praedicandae tortuosissimi animalis vestitur exuviis. Sic erudienda est anima, quae futura est templum Domini. Nihil aliud discat audire, nihil loqui, nisi quod ad timorem Dei pertinet, turpia verba non intelligat, cantica mundi ignoret. Adhuc tenera lingua psalmis dulcibus imbuatur, procul sit aetas lasciva puerorum, habeat modestam gerulam, nutricem gravem. Discat in pueritia cui imperatori tiruncula nutriatur. Ipse habitus et vestitus doceat eam, cui promissa sit. Aures ejus non perforentur, nec ora Christo consecrata cerussa p. 0969D| et purpurisso depingantur: nec aurum, et margaritae collum ejus deprimant; nec caput sacratum gemmis oneretur: sed habeat alias margaritas, quibus postea venditis emptura est pretiosissimum margaritum.Sit nutrix ejus sollicita et prudens, ut ea, quae nutritur, ne percutiatur a vipera. Ne bibat de aureo calice Babylonis; nec cum Dina egrediatur videre filias regionis; ne ludat pedibus, et trahat tunicas: quia venena non dantur nisi melle circumlita, et vitia non decipiunt, nisi sub specie virtutum. Postquam grandiuscula fuerit et in exemplum sponsi sui, sapientia, aetate et gratia apud p. 0970A| Deum et homines crescere coeperit, pergat ad templum veri Patris cum parentibus suis: sed cum illis non egrediatur e templo, et nusquam ab eis inveniatur, nisi in auditu sanctarum scripturarum. Nusquam exeat foras, ne inveniant eam qui circumeunt civitatem, et vulnerent pudicitiam ejus auferentes theristrum, et nudam in sanguine derelinquant. Non vescatur in publico, ne videat cibos quos desideret. Discat jam nunc vinum non bibere, in quo est luxuria: usque ad perfectam tamen aetatem propter indulgentiam modico utatur vino, et carnium edulio sustentetur. Nullus ei juvenis, nullus cincinnatus arrideat. Vigiliarum dies et solemnes pernoctationes sic celebret, ut ne transversum quidem unguem a nutrice discedat. Non cum ancillis in auribus susurret, p. 0970B| sed quod uni loquitur omnes intelligant. Sit ei comes non compta, atque formosa, quae gutture carmen dulce moduletur: sed gravis, pallens, subtristis, et pudicitiae veterana, quae illam doceat, et assuescat exemplo, ad orationes et psalmos nocte consurgere, mane hymnos canere et stare in acie quasi bellatricem Christi. Horarum diei cursu peracto, accensaque lucernula, reddat sacrificium vespertinum. Sic dies transeat, sic nox inveniat laborantem. Cibus ejus olusculum sit, et simila, raroque pisciculi. Sic comedat ut semper esuriat, ut statim post cibum possit legere, orare et psallere. Non habeat colloquia saecularium puellarum, et malarum virginum contuberniis non misceatur. Balnearum vero fomitibus sopitos non suscitet ignes. Pro gemmis p. 0970C| et serico, divinos codices amet. Discat primo Psalterium, erudiatur in Proverbiis Salomonis ad vitam, consuescat in Ecclesiaste calcare quae mundi sunt. Sectetur in Job virtutis et patientiae exempla. Ad Evangelia transeat, nunquam ea positura de manibus. Apostolorum Acta et Epistolas tota cordis imbibat voluntate. Et sic per ordinem seriem Novi Veterisque Testamenti. Cumque pectoris sui cellarium his opibus locupletaverit, tunc virtutum floribus adornata, soli sponso coelesti, cui commissa est, calcatis cunctis quae mundi sunt, placere studeat.

CAPUT XXIII.

  Quanquam intra claustra monasteri sanctimoniales canonice viventes proprias solitae sint habere p. 0970D| mansiunculas, propter anus tamen et infirmas debet intra claustra ab abbatissis mansio fieri, ubi earum quae forte suas non habent imbecellitatibus atque infirmitatibus misericordissime possit opitulari. Quarum curam abbatissae, ut pote spiritales matres, ante omnia gerere debent, ut his ea quibus opus habent misericorditer administrent. Sed et caeterae sanctimoniales, accessu eas frequenti visitantes, divinarum Scripturarum collocutionibus demulceant, et suis facultatibus eis adminiculum prae beant, earumque imbecillitates et infirmitates cum charitate aequanimiter portent, ut merito a Domino p. 0971A| eis dicatur: Infirmus fui, et visitastis me, etc. (Matth. XXV).

CAPUT XXIV.

  Quia constat abbatissas exteriorum et interiorum pondere gravatas, adeo ut praepediente ignorantia fragilitatis humanae multa nesciant quae in monasteriis negligenter fiunt, necesse est ut tales sub se constituant, cum quibus secure possint partiri onera regiminis. Quibus etiam talem conferent potestatem, ut vice sua fungentes, et bene agentes in melius proficere dictis et exemplis exhortentur, et delinquentium errata districtissima invectione corripiant: et quae in monasteriis ab abbatissis, ob diversarum curarum occupationes, perfici minime possunt, ab his digne et utiliter perficiantur. Quibus etiam expedit ut se imitabiles caeteris praebeant, p. 0971B| quatenus irreprehensibiliter vivendo, et sanctarum virtutum exempla praebendo, coetibus sanctarum feminarum mereantur adscisci. Quod si negligenter vixerint, et his quibus bene vivendo prodesse debuerant exemplo suae perversitatis aliquam laesionis maculam ingesserint, juxta modum praemissum judicentur, et si inemendabiles exstiterint, a ministerio amoveantur, aliaeque in loca earum probabilis vitae constituantur.

CAPUT XXV.

  Expedit abbatissis ut de congregatione sibi commissa tales eligant quibus alimenta sanctimonialium committant, quae non sint criminatrices, non vinolentae, non prodigae, et caeteris vitiorum illecebris mancipatae, sed magis quae vitae sint probabilis, et p. 0971C| inviolabiliter congregata conservent, et fideliter ea atque humiliter sanctimonialibus administrent, ut de fideli administratione a remuneratore omnium bonorum Deo fideliter remunerentur. Erga hujuscemodi vero delinquentes et inobedientes modus praemissus obnixe tenendus est.

CAPUT XXVI.

  Oportet ad portam monasterii talis constituatur sanctimonialis, quae aetate et morum probitate caeteris emineat: ut neque propter personarum acceptionem, neque propter alicujus adulationem aut timorem porta monasterii nisi horis statutis reseretur. Quia nisi talis ad portam constituta fuerit, magnum procul dubio in monasteriis degentibus poterit p. 0971D| provenire periculum. Quod si alicujus gratia contra hanc institutionem facere tentaverit, et admonita non se correxerit, digna invectione correpta ministerio amoveatur.

CAPUT XXVII.

  Presbyteris qui in monasteriis puellaribus missarum solemnia celebrare debent, extra monasterium sit locus et ecclesia ubi cum ministris suis habitent et divinae servitutis obsequium expleant: et non nisi p. 0972A| statuto tempore monasterium ingrediantur puellarum, et cum eis diaconus tantum et subdiaconus, qui scilicet et vitae honestate clarescant, et non se, sed Christum amare cupiant; nec sua quaerant, sed quae Jesu Christi, et non amplius ibi immorentur, nisi in missarum celebrationibus ad sanctimoniales publice faciendis. Quibus rite ac devote celebratis, illico foras egrediantur. Sanctimoniales namque velo ante posito, ut moris est, horas canonicas et missarum solemnia celebrent. Sed et hoc caveant ut nulla illarum cum eisdem presbyteris eorumque ministris aliquam sermocinationem familiarem habeat. Si qua igitur peccata sua sacerdoti confiteri voluerit, id in ecclesia faciat, ut ab aliis videatur, sicut in dictis sanctorum Patrum continetur, exceptis infirmis, p. 0972B| quibus in domibus id facere necesse est. Nam presbyter diaconum et subdiaconum, qui utique boni sint testimonii, ob detractionem vitandam secum habeat, a quibus scilicet videatur, et suae innocentiae bonum testimonium exhibeatur.

CAPUT XXVIII.

  Quia sanctarum Scripturarum auctoritatibus liquido demonstratur quod hospitalitas modis omnibus sit diligenda, et res ecclesiae oblationes sint fidelium, pretia peccatorum, patrimonia pauperum; quanquam ad portam monasterii locus talis sit rite habendus, in quo adventantes quique suscipiantur; oportet tamen ut extra, juxta ecclesiam scilicet, in qua presbyteri cum ministris suis divinum explent officium, sit hospitale pauperum, cui etiam p. 0972C| praesit talis qui et avaritiam oderit et hospitalitatem diligat. Et exceptis decimis quae de ecclesiae villis ibidem conferuntur, de rebus ecclesiae, prout facultas suppetit, eidem deputetur hospitali, unde pauperes ibidem recreentur, et foveantur. Sed et de oblationibus quae fidelibus sanctimonialibus deferuntur, decimae dentur ad eorumdem sustentationem pauperum. Is namque cui hospitale committitur, nequaquam res pauperum in suos usus retorqueat, ne cum Juda loculos Domini furante sententiam damnationis excipiat. Sit etiam intra monasterium receptaculum ubi viduae et pauperculae tantummodo recipiantur et alantur; et si non possunt alio, saltem Quadragesimae tempore, sanctimoniales, Domini implentes praeceptum, earum lavent p. 0972D| pedes, juxta illud: Si ego Dominus et magister vester lavi vobis pedes, quanto magis vos debetis alter alterius lavare pedes (Joan. XIII)!

Ritorno alla pagina su "Sant'Amalario di Metz"

Ritorno alla pagina iniziale "Regole monastiche e conventuali"

| Ora, lege et labora | San Benedetto | Santa Regola | Attualità di San Benedetto |

| Storia del Monachesimo | A Diogneto | Imitazione di Cristo | Sacra Bibbia |

9 gennaio 2024                a cura di Alberto "da Cormano"               alberto@ora-et-labora.net