BEATI AELREDI

ABBATIS RIEVALLIS

DE SPIRITUALI AMICITIA

LIBER

(Patrologia Latina, Vol. 195, Col. 0659A-702B)

Opusculi hujus compendium inter opera sancti Augustini reperitur, tomo IV, adjuncta Erasmi censurat auctorem, quem ignoravit, affectasse Augustinum videri, inepte existimantis: qui alias saepe de similibus alienis libris, qui in opera Patrum irrepserunt, judicium facit. Quid enim emolumenti inde sperassent noster Aelredus, aliique viri docti et pii? Lucubrationes alienas sibi tribuere potest quis, ad nomen sibi conciliandum: haeretici quoque aliquando libros erroribus refertos Patribus affinxerunt; at a catholicis piis, atque a fictione et mendacio abhorrentibus hoc alienum fuit. Errore itaque eorum, qui Patrum opera ediderunt, accidit, ut aliena illis admiscerentur. Sane hoc Opusculum De amicitia, in manuscriptis passim nomen Aelredi Rievallis abbatis praefert: imo dialogus est, cujus interlocutores sunt ipse Aelredus, et Ivo ex monachis ejus unus. Digestum est autem in tres libros, et quadruplo prolixius est, quam apud Augustinum, apud quem cum sit mutilum, non mirum, si minus gratum appareat. Quos autem carpit Erasmus flosculos sermonis ita quod pro invicem, et similes, non adeo venustant opus, ut non obtinuerit, sicut idem Erasmus fatetur, ut Augustini esse crederetur. Patres saepe eloquentiam suam spreverunt, et Scripturae phrases nostrae versionis libenter usurparunt, licet minus elegantes.

PROLOGUS.

Cum adhuc puer essem in scholis, et sociorum meorum me gratia plurimum delectaret, inter mores et vitia, quibus illa aetas periclitari solet, tota se mens mea dedit affectui et devovit amori; ita ut nihil mihi dulcius, nihil jucundius, nihil utilius quam amari et amare videretur. Itaque inter diversos amores et amicitias fluctuans, rapiebatur animus huc atque illuc: et verae amicitiae legem ignorans, ejus saepe similitudine fallebatur. Tandem venit mihi in manus liber, quem de amicitia Tullius scripsit, qui statim mihi et sententiarum gravitate utilis, et eloquentiae suavitate dulcis apparebat. Et licet nec ad illud amicitiae genus me viderem idoneum, gratulabar tamen quamdam me amicitiae formulam reperisse, ad quam amorum meorum et affectionum valerem revocare discursus. Cum vero placuit bono domino meo corrigere devium, elisum erigere, salubri contactu mundare leprosum; relicta spe saeculi, ingressus sum monasterium; et statim legendis sacris litteris operam dedi, cum prius nec ad ipsam earum superficiem oculus lippiens et carnalibus tenebris assuetus sufficeret. Igitur cum sacra Scriptura dulcesceret, et parum illud scientiae quod mihi mundus tradiderat, earum comparatione vilesceret; occurrebant animo, quae de amicitia in praefato libello legeram: et jam mirabar, quod non mihi more solito sapiebant. Jam tunc enim nihil, quod non dulcissimi Jesu fuisset melle mellitum, nihil quod non sanctarum Scripturarum fuisset sale conditum, meum sibi ex toto rapiebat affectum. Et iterum atque iterum ea ipsa revolvens quaerebam, si forte possent Scripturarum auctoritate fulciri. Cum autem in sanctorum litteris de amicitia plura legissem, volens spiritualiter amare, nec valens, institui de spirituali amicitia scribere, et regulas mihi castae sanctaeque dilectionis praescribere. Opusculum igitur in tribus distinximus libellis: in primo, quid sit amicitia, et quis ejus fuerit ortus vel causa commendantes; in secundo, ejus fructum excellentiamque proponentes; in tertio, quomodo et inter quos possit usque in finem indirupta servari, prout potuimus, enodantes. In hujus igitur lectione si quis profecerit, Deo gratias agat, et pro peccatis meis apud Christi misericordiam intercedat. Si quis autem superfluum aut inutile putat esse, quod scripsimus, parcat infelicitati meae, quae fluxum cogitationum mearum hujus meditationis me compulit occupatione restringere.

LIBER PRIMUS. De ortu amicitiae.

AELREDUS. Ecce ego et tu, et spero quod tertius inter nos Christus sit. Non est modo, qui obstrepat; non est, qui intercidat amica colloquia, grataeque huic solitudini nullius vox vel tumultus irrepit. Age nunc, charissime, aperi pectus tuum, et amicis auribus quidquid placet instilla, nec ingrate accipiamus locum, tempus et otium. Nam paulo ante in turba fratrum me residente, cum omnes undique circumstreperent, et alius quaereret, alius disputaret; et iste de Scripturis, ille de moribus, alter de vitiis, de virtutibus alter quaestiones ingererent, tu solus tacebas: et nunc caput erigens, parabas aliquid proferre in medium: sed quasi vox in ipsis interciperetur faucibus, iterum demisso capite tacebas: nunc parvo intervallo secedens a nobis, et iterum rediens tristem vultum praeferebas, quibus omnibus mihi duntaxat dabatur intelligi, te ad proferendum tuae mentis conceptum, et horrere multitudinem, et optare secretum. Ivo. Profecto ita est, et gratulor plurimum, intelligens quod cura tibi est de puero tuo; cujus tibi mentem, mentisque propositum non alius quam spiritus charitatis aperuit. Et utinam hoc mihi tua concedat dignatio, ut quotiescunque filios tuos, qui hic sunt, visitaveris, vel semel mihi liceat, caeteris remotis tui habere copiam, et aestus pectoris mei sine perturbatione proferre!

AELREDUS. Faciam quidem, et libens. Delector enim plurimum, quod te pronum ad haec vana et otiosa non video; sed semper aliquid utile et profectui tuo necessarium proloqui. Loquere ergo secure, et cum amico omnes curas tuas cogitationesque commisce; ut vel discas aliquid vel doceas, des et accipias, profundas et haurias. Ivo. Ego quidem paratus sum, non docere, non dare, sed accipere; haurire non profundere: sicut mihi aetas praescribit, imperitia cogit, hortatur professio. Sed ne in his tempus ad alia necessarium insipienter insumam, volo, me aliquid de spirituali amicitia doceas, videlicet quid sit, quid pariet utilitatis, quod ejus principium, quis finis; utrum inter omnes esse possit, et si non inter omnes, inter quos: quomodo etiam possit indirupta servari, et sine aliqua dissensionis molestia sancto fine concludi.

AELREDUS. Miror, cur a me haec aestimas esse quaerenda, cum satis superque ab antiquissimis, excellentissimisque doctoribus de his omnibus constet esse tractatum: maxime cum pueritiam tuam in hujusmodi studiis triveris, et Tullii Ciceronis librum De amicitia legeris; ubi copiosissime de omnibus quae ad eam spectare videntur jucundo stylo disseruit, et quasdam, ut ita dicam, leges in ea ac praecepta descripsit. Ivo. Non usquequaque ipse mihi ignotus est liber, utpote qui in eo aliquando plurimum delectabar; sed ex quo mihi de sanctarum Scripturarum favis aliquid coepit emanare dulcedinis, et mellifluum Christi nomen sibi meum vindicavit affectum, quidquid sine coelestium litterarum sale, ac dulcissimi illius nominis condimento, quamvis subtiliter et eloquenter disputatum legero, vel audiero, nec sapidum mihi potest esse, nec lucidum. Eapropter vel ea ipsa quae dicta sunt, si tamen sunt consona rationi, vel certe alia, quae disputationis istius poscit utilitas velim mihi Scripturarum auctoritate probari: et quemadmodum ea ipsa, quam inter nos oportet esse, amicitia, et in Christo inchoetur, et secundum Christum servetur, et ad Christum finis ejus et utilitas referatur, plenius edoceri. Constat enim Tullium verae amicitiae ignorasse virtutem, cum ejus principium finemque, Christum videlicet, penitus ignoraverit.

AELREDUS. Victus sum, fateor, ut quasi me ipsum nesciens, nec vires proprias metiens, de his non quidem te doceam, sed tecum potius conferam; cum tu ipse viam utrisque aperueris, lumenque illud splendidissimum, in ipsa inquisitionis nostrae janua accenderis, quod nos non sinat errare per devia; sed certo tramite ad certum finem propositae quaestionis perducat. Quid enim sublimius de amicitia dici potest, quid verius, quid utilius, quam quod in Christo inchoari, et secundum Christum produci, et a Christo perfici debeat, probetur? Age nunc, et quid primum de amicitia videatur esse quaerendum, edicito. Ivo. Primum quid sit amicitia, arbitror disserendum; ne videamur in inani pingere, si nesciamus quid sit illud, de quo debeat disputationis nostrae series, tenorque procedere.

AELREDUS. Nonne satis tibi est hinc, quod ait Tullius. Amicitia est rerum humanarum et divinarum, cum benevolentia et charitate consensio? Ivo. Si tibi sufficit ista definitio, mihi judico satisfactum.

AELREDUS. Ergo quibuscunque fuerit de rebus humanis atque divinis sententia eadem, eademque voluntas cum benevolentia et charitate, ad amicitiae perfectionem eos pervenisse fatebimur. Ivo. Quidni? Verumtamen charitatis vel benevolentiae nomine, quid ethnicus ille significare voluerit, non video.

AELREDUS. Forte nomine charitatis mentis affectum, benevolentiae vero operis expressit effectum. Nam ipsa in rebus humanis atque divinis, mentibus utriusque chara, id est suavis et pretiosa debet esse consensio: benevola etiam et jucunda, in rebus exterioribus, operum exhibitio. Ivo. Fateor, placet mihi satis ista definitio, nisi et ethnicis et Judaeis, iniquis insuper Christianis eam convenire putarem. Quod autem vera amicitia inter eos, qui sine Christo sunt, esse non possit, mihi fateor esse persuasum.

AELREDUS. Satis nobis in consequentibus elucescet, utrum definitio minus aliquid habeat, vel superabundet in aliquo; ut vel reprobetur a nobis, vel quasi sufficiens, et extra nihil recipiens admittatur. Ex ipsa tamen definitione, quamvis forte tibi minus videatur esse perfecta, intelligere utcunque poteris, quid sit amicitia. Ivo. Non sim tibi oneri, rogo te, si non ista sufficiant, nisi ipsius vocabuli rationem mihi enucleaveris.

AELREDUS. Geram tibi morem, si tamen parcas inscientiae meae, ut me non cogas docere, quod nescio. Ab amore, ut mihi videtur, amicus dicitur, ab amico amicitia. Est autem amor quidam animae rationalis affectus per quem ipsa aliquid cum desiderio quaerit et appetit ad fruendum; per quem et fruitur eo cum quadam interiori suavitate, amplectitur et conservat adeptum. Cujus affectus et motus in Speculo nostro, quod satis cognitum habes, quam lucide potuimus ac diligenter, expressimus. Porro amicus quasi amoris, vel, ut quibusdam placuit, ipsius animi custos dicitur; quoniam amicum meum amoris mutui, vel ipsius animi mei oportet esse custodem, ut omnia ejus secreta fideli silentio servet; quidquid in eo vitiosum viderit, pro viribus curet et toleret; cui et gaudenti congaudeat, et dolenti condoleat, et omnia sua esse sentiat, quae amici sunt. Amicitia igitur ipsa virtus est, qua talis dilectionis ac dulcedinis foedere ipsi animi copulantur, et efficiuntur unum de pluribus. Unde ipsam amicitiam non inter fortuita et caduca, sed inter ipsas virtutes, quae aeternae sunt, etiam mundi hujus philosophi collocarunt, quibus Salomon in Proverbiis consentire videtur: Omni, inquiens, tempore diligit, qui amicus est (Prov. XVII), manifeste declarans amicitiam aeternam esse, si vera est; si autem esse desierit, nec veram fuisse, cum videretur existere. Ivo. Quid est igitur, quod inter amicissimos graves ortas inimicitias legimus?

AELREDUS. De his suo loco uberius, si Deus voluerit, disputabimus; hoc volo interim credas, nunquam fuisse amicum, qui laedere potuit eum, quem in amicitia semel recepit; sed nec eum verae amicitiae gustasse delicias, qui vel laesus desiit diligere, quem semel amavit. Omni enim tempore diligit, qui amicus est; etsi arguatur, etsi laedatur, etsi tradatur flammis, etsi cruci affligatur, omni tempore diligit qui amicus est; et, ut ait noster Hieronymus, « Amicitia quae desinere potest, nunquam vera fuit. » Ivo. Cum tanta sit in amicitia vera perfectio, non est mirum quod tam rari fuerint hi, quos veros amicos antiquitas commendavit. Vix enim, ut ait Tullius, tria vel quatuor amicorum paria, in tot retro saeculis fama concelebrat. Quod si nostris, id est Christianis temporibus, tanta est raritas amicorum, frustra, ut mihi videtur, in hujus virtutis inquisitione desudo, quam me adepturum, ejus mirabili sublimitate territus, jam pene despero.

AELREDUS. Magnarum rerum, ut ait quidam, ipse conatus magnus est. Unde virtuosae mentis est, sublimia semper et ardua meditari; ut vel adipiscatur optata, vel lucidius intelligat, et cognoscat optanda, cum non parum credendus sit profecisse, qui virtutis cognitione didicit, quam longe sit a virtute. Quamvis de nullius virtutis acquisitione desperandum sit Christiano, cui quotidie ex Evangelio vox divina resultat: Petite et accipietis, etc. (Matth. VII.) Nec mirum si inter ethnicos verae virtutis rari fuerunt sectatores, qui virtutum largitorem Dominum nesciebant, de quo scriptum est: Dominus virtutum ipse est Rex gloriae (Psal. XXIII). In cujus profecto fide, non dico tria vel quatuor, sed mille tibi proferam paria amicorum; qui quod illi de Pilade et Oreste pro magno miraculo dicunt vel fingunt, parati erant pro invicem mori. Nonne, secundum Tullianam diffinitionem, verae amicitiae virtute pollebant, de quibus scriptum est. Multitudinis credentium erat cor unum et anima una: nec quisquam aliquid suum esse dicebat, sed erant illi omnia communia? (Act. V.) Quomodo non inter eos rerum divinarum et humanarum, cum charitate et benevolentia fuit summa consensio, quibus cor erat unum et anima una? Quot martyres pro fratribus animas posuerunt! quot non pepercerunt expensis, non laboribus, non ipsius corporis cruciatibus! Credo te multoties, non sine lacrymis, legisse puellam illam Antiochenam, pulcherrima cujusdam militis fraude ereptam lupanaribus, ipsum postmodum socium habuisse martyrii, quem custodem pudicitiae invenerat in lupanari. Multa tibi hujus rei proferrem exempla, nisi et prolixitas prohiberet, et silentium nobis ipsa copia indixisset. Annuntiavit enim Christus Jesus, et locutus est, et multiplicati sunt super numerum. Majorem, inquit, hac dilectionem nemo habet, quam ut animam suam ponat quis pro amicis suis (Joan. XV). Ivo. Ergone inter amicitiam et charitatem nihil distare arbitrabimur?

AELREDUS. Imo plurimum; multo enim plures gremio charitatis, quam amicitiae amplexibus recipiendos, divina sanxit auctoritas. Non enim amicos solum, sed et inimicos sinu dilectionis excipere, charitatis lege compellimur. Amicos autem illos solos dicimus, quibus cor nostrum, et quidquid in illo est, committere non formidamus; illis vicissim nobis, eadem fidei lege et securitate constrictis. Ivo. Quam multi saeculariter viventes, et sibi in quibuslibet vitiis consentientes simili sibi foedere copulantur, et prae cunctis mundi deliciis gratum, et dulce etiam talis amicitiae vinculum experiuntur! Non sit tibi molestum inter tot amicitias, illam quam spiritualem ad differentiam aliarum credimus nominandam, quae illis quodammodo involvitur et obscuratur, et illam quaerentibus et desiderantibus occurrunt et obstrepunt, ab earum, ut ita dixerim, communione secernere; ut illarum comparatione clariorem eam nobis, ac proinde optabiliorem faciens, ad ejus nos acquisitionem vehementius excites et accendas.

AELREDUS. Falso sibi praeclarum amicitiae nomen assumunt, inter quos est convenientia vitiorum; quoniam qui non amat, amicus non est, non amat autem hominem, qui amat iniquitatem. Qui enim diligit iniquitatem non amat, sed odit animam suam (Psal. X); qui vero suam non diligit animam, utique alterius amare non poterit. Unde colligitur eos amicitiae falso nomine gloriari, fallique ejus similitudine, non veritate fulciri. Verumtamen cum in hac tali amicitia, quam vel libido commaculat, vel avaritia foedat, vel incestat luxuria, tanta ac talis experiatur dulcedo: libet conjicere, quantum habeat suavitatis illa, quae quanto honestior est, tanto est securior; quanto castior, tanto jucundior; quanto liberior, tanto felicior. Patiamur tamen ut, propter quamdam, quae in affectibus sentitur, similitudinem, etiam illae amicitiae quae verae non sint, amicitiae nuncupentur, dum tamen ab illa quae spiritualis est, et ideo vera, certis judiciis distinguantur. Dicatur itaque amicitia alia carnalis, alia mundialis, alia spiritualis. Et carnalem quidem creat vitiorum consensus; mundialem spes quaestus accendit; spiritalem inter bonos vitae, morum studiorumque similitudo conglutinat. Verum amicitiae carnalis exordium ab affectione procedit, quae instar meretricis divaricat pedes suos omni transeunti, sequens aures et oculos suos per varia fornicantes; per quorum aditus usque ad ipsam mentem pulchrorum corporum, vel rerum voluptuosarum inferuntur imagines: quibus ad libitum frui, putat esse beatum; sed sine socio frui, minus aestimat esse jucundum. Tunc motu, nutu, verbis, obsequiis, animus ab animo captivatur, et accenditur unus ab altero, et conflantur in unum: ut inito foedere miserabili, quidquid sceleris, quidquid sacrilegii est, alter agat et patiatur pro altero; nihilque hac amicitia dulcius arbitrantur, nihil judicant justius: idem velle, et idem nolle, sibi existimantes amicitiae legibus imperari. Haec itaque amicitia nec deliberatione suscipitur, nec judicio probatur, nec regitur ratione; sed secundum impetum affectionis per diversa raptatur; non modum servans, non honesta procurans, non commoda incommodave prospiciens; sed ad omnia inconsiderate, indiscrete, leviter, immoderateque progrediens. Idcirco vel quasi quibusdam furiis agitata, a semetipsa consumitur, vel eadem levitate resolvitur, qua contrahitur. At amicitia mundialis, quae rerum vel bonorum temporalium cupidine parturitur, semper est plena fraudis atque fallaciae; nihil in ea certum, nihil constans, nihil securum; quippe quae semper cum fortuna mutatur, et sequitur marsupium. Unde scriptum est: Est amicus secundum tempus, et non permanebit in die tribulationis (Eccli. VI). Tolle spem quaestus, et statim desinet esse amicus. Quam amicitiam quidam versus ita eleganter derisit: Non est personae sed prosperitatis amicus, Quem fortuna tenet dulcis, acerba fugat. Attamen hujus amicitiae vitiosae principium quosdam plerumque ad quamdam verae amicitiae provehit portionem: eos scilicet, qui primum spe lucri communis foedus ineuntes, dum sibi in iniquo mammona fidem servant, in rebus duntaxat humanis, ad maximum perveniunt gratumque consensum. Attamen vera amicitia nullo modo dicenda est, quae commodi temporalis causa suscipitur et servatur. Amicitia enim spiritalis, quam veram dicimus, non utilitatis cujusque mundialis intuitu, non qualibet extra nascente causa, sed ex propriae naturae dignitate, et humani pectoris sensu desideratur, ita ut fructus ejus praemiumque, non sit aliud quam ipsa. Unde Dominus in Evangelio: Posui vos, inquit, ut eatis, et fructum afferatis (Joan. XV), id est ut invicem diligatis. In ipsa namque vera amicitia itur proficiendo, et fructus capitur perfectionis illius dulcedinem sentiendo. Amicitia itaque spiritalis, inter bonos, vitae, morum, studiorumque similitudine parturitur, quae est in rebus humanis atque divinis, cum benevolentia et charitate consensio. Quae quidem diffinitio, ad amicitiam exprimendam, satis mihi videtur esse sufficiens; si tamen more nostro charitas nuncupetur, ut amicitia omne vitium excludatur, benevolentia autem ipse sensus amandi, qui cum quadam dulcedine movetur interius, exprimatur. Ubi talis est amicitia, ibi profecto est idem velle et idem nolle, tanto utique dulcius, quanto sincerius; tanto suavius, quanto sacratius; ubi sic amantes nihil possunt velle quod dedeceat, nihil quod expediat, nolle. Hanc nempe amicitiam prudentia dirigit, justitia regit, fortitudo custodit, temperantia moderatur; de quibus suo loco disputabimus. Nunc autem si de eo, quod primum quaerendum putasti, videlicet quid sit amicitia satis dictum existimas, edicito. Ivo. Sufficiunt plane ea, quae dicta sunt, nec aliquid mihi suggeritur, quod ultra quaeram. Sed antequam ad alia transeamus, scire desidero, unde primum amicitia inter mortales orta est, natura an casu, an necessitate aliqua, vel certe praecepto, aut lege humano generi imposita in usum venerit, usus vero eam commendabilem fecerit.

AELREDUS. Amicitiae, ut mihi videtur, primum ipsa natura humanis mentibus impressit affectum, deinde experientia auxit, postremo legis auctoritas ordinavit. Deus enim summe potens et summe bonus, sibi ipsi sufficiens bonum est; quoniam bonum suum, gaudium suum, gloria sua, beatitudo sua ipse est; nec est aliquid extra ipsum quo egeat, non homo, non angelus, non coelum, non terra, nec aliquid, quod in ipsis est. Cui omnis creatura proclamat: Deus meus es, quoniam bonorum meorum non eges (Psal. XV). Nec tantum sibi sufficit ipse, sed et omnium rerum sufficientia ipse est, dans aliis esse, aliis et sentire, aliis insuper et sapere, ipse omnium existentium causa, omnium sentientium vita, omnium intelligentium sapientia. Ipse itaque summa natura omnes naturas instituit, omnia suis locis ordinavit, omnia suis temporibus discrete distribuit. Voluit autem, nam et ita ratio ejus aeterna praescripsit, ut omnes creaturas suas pax componeret, et uniret societas; et ita omnia ab ipso, qui summe et pure unus est, quoddam unitatis vestigium sortirentur. Hinc est, quod nullum genus rerum solitarium reliquit, sed ex multis quadam societate connexuit. Nam ut ab insensibilibus ordiamur, quae humus, vel quod flumen unum unius generis gignit lapidem: aut quae silva unam unius generis arborem profert? Ita inter ipsa insensibilia quasi amor quidam societatis elucet, cum nihil eorum solum sit, sed cum quadam sui generis societate et creetur, et persistat. Verum inter ipsa sensibilia quanta amicitiae species et societatis amorisque fulgeat imago, quis facile dixerit? Certe cum in caeteris omnibus irrationabilia deprehendantur, in hac tamen parte ita humanum animum imitantur, ut pene ratione agi aestimentur. Ita se sequuntur, ita colludunt sibi, ita motibus simul et vocibus suum exprimunt et produnt affectum, tam avide et jucunde mutua societate fruuntur, ut nihil magis quam ea, quae amicitiae sunt, curare videantur. Sic etiam in angelis divina sapientia providit, ut non unus videlicet crearetur; sed plures; inter quos grata societas, et amor suavissimus eamdem voluntatem, eumdem crearet affectum; ne cum alter superior, inferior alter videretur, locus pateret invidiae, si non obstitisset charitas amicitiae, et ita solitudinem excluderet multitudo, jucunditatem augeret in pluribus charitatis communio. Postremo cum hominem condidisset, ut bonum societatis altius commendaret: Non est bonum, inquit, homini esse solum, faciamus ei adjutorium simile sibi (Gen. II). Nec certe de simili, vel saltem de eadem materia, hoc adjutorium divina virtus formavit, sed ad expressius charitatis et amicitiae incentivum, de ipsius substantia masculi feminam procreavit. Pulchre autem de latere primi hominis secundus assumitur, ut natura doceret omnes aequales, quasi collaterales, nec esset in rebus humanis superior vel inferior, quod est amicitiae proprium. Ita natura mentibus humanis, ab ipso exordio amicitiae et charitatis impressit affectum, quem interior mox sensus amandi, quodam gustu suavitatis adauxit. At post lapsum primi hominis, cum refrigescente charitate cupiditas subintrasset, fecissetque bono communi privata praeponi, amicitiae charitatisque splendorem avaritia invidiaque corrupit; contentiones, aemulationes, odia, suspiciones corruptis hominum moribus invehens. Tunc boni quique inter charitatem et amicitiam distinxerunt; animadvertentes quod etiam inimicis atque perversis sit impendenda dilectio; cum in bonos et pessimos esse non possit voluntatum vel consiliorum ulla communio. Amicitia itaque, quae sicut charitas inter omnes primum et ab omnibus servabatur, inter paucos bonos naturali lege resedit, qui videntes a multis sacra fidei et societatis jura violari, arctiori se dilectionis et amicitiae foedere constrinxerunt; inter mala, quae videbant et sentiebant, in mutuae charitatis gratia quiescentes. Verum his, in quibus omnem virtutis sensum oblitteravit impietas, ratio, quae in eis exstingui non potuit, ipsum amicitiae et societatis affectum reliquit; adeo ut sine sociis nec avaro divitiae, nec ambitioso gloria, nec voluptas placere posset luxurioso. Compacta sunt itaque etiam inter pessimos quaedam societatis foedera detestanda; quae amicitiae pulcherrimo nomine palliata, lege et praeceptis a vera amicitia fuerant distinguenda; ne cum ista appeteretur, in illa propter quamdam ejus similitudinem incaute incideretur. Sic amicitiam, quam natura instituit, quam roboravit usus, legis auctoritas ordinavit. Manifestum proinde est amicitiam naturalem esse, sicut virtutem, sicut sapientiam, et caetera, quae propter se, quasi bona naturalia, et appetenda sunt et servanda: quibus omnis, qui ea habet, bene utitur, quibus nullus prorsus abutitur. Ivo. Nonne, quaeso te, sapientia multi abutuntur; qui ex ea hominibus placere cupiunt, vel in seipsis pro collata sibi sapientia superbiunt; vel certe hi, qui eam venalem habent, et quaestum existimant pietatem?

AELREDUS. Hinc tibi satisfaciet noster Augustinus, cujus verba sunt haec: « Qui sibi placet, stulto homini placet, quia profecto stultus est, qui sibi placet. » Qui vero stultus est, sapiens non est. Et qui sapiens non est, non habendo utique sapientiam, sapiens non est. Quomodo igitur sapientia male utitur, qui sapientiam non habet? Sic et superba castitas virtus non est; quia superbia ipsa, quae vitium est, eam quae virtus putabatur, sibi conformem facit; ideo jam non virtus, sed vitium est. Ivo. Sed pace tua dico, non congruum mihi videtur, quod amicitiae sapientiam adjunxisti, cum inter illas nulla sit comparatio.

AELREDUS. Saepe minora majoribus, bona melioribus, inferiora fortioribus, etsi non coaequantur, conjunguntur tamen, maxime in virtutibus; quae licet a se graduum diversitate discrepent, quadam sibi tamen similitudine vicinantur. Vicina enim est virginitati viduitas, viduitati conjugalis castitas; quamvis inter has virtutes magna sit differentia, in eo tamen, quod virtutes sunt, nonnulla est convenientia. Neque enim ideo pudicitia conjugalis virtus non est, quia praecellit continentia vidualis; quibus licet sancta praeferatur virginitas, earum tamen gratiam non obliterat. Quamvis si ea, quae de amicitia dicta sunt, diligenter advertas, invenies eam sapientiae sic vicinam vel infertam, ut pene dixerim, amicitiam nihil aliud esse, quam sapientiam. Ivo. Obstupesco, fateor, nec facile id mihi persuaderi posse, existimo.

AELREDUS. Exciditne tibi dixisse Scripturam: Omni tempore diligit, qui amicus est? (Prov. XVII.) Ait etiam, sicut meministi, noster Hieronymus: « Amicitia quae desinere potest, nunquam vera fuit. » Amicitiam etiam nec subsistere quidem sine charitate, satis superque monstratum est. Cum igitur in amicitia et aeternitas vigeat, et veritas luceat, et charitas dulcescat, utrum nomen sapientiae tribus his debeas abrogare, tu videris. Ivo. O quid est hoc? dicamne de amicitia quod amicus Jesu Joannes de charitate commemorat: Deus amicitia est?

AELREDUS. Inusitatum quidem hoc, nec ex Scripturis habet auctoritatem: quod tamen sequitur de charitate, amicitiae profecto dare non dubito, quoniam: Qui manet in amicitia, in Deo manet, et Deus in eo (I Joan. IV). Quod, cum de ipsius fructu vel utilitate coeperimus disputare, manifestius pervidebimus. Nunc, si quid sit amicitia, pro simplicitate ingenioli nostri satis diximus, caetera, quae enucleanda proposuisti, alio tempori reservemus. Ivo. Licet aviditati meae nimis ista sit molesta dilatio, ad hoc tamen non solum tempus coenae, cui deesse non permittitur; sed etiam multorum, quibus debitor tu es, exspectatio satis onerosa compellit.

LIBER SECUNDUS. De fructu amicitiae et excellentia ejus.

AELREDUS. Jam nunc, frater, accede: quidnam causae fuerit, quod paulo ante, cum carnalibus illis carnalia compararem, solus sedebas, modicum semotus a nobis; et nunc oculos huc illucque vertebas, nunc frontem confricabas manu, nunc capillos digitis contrectabas, nunc iram ipsa facie praeferens, aliquid tibi praeter votum accessisse, crebra vultus mutatione querebaris, edicito. GALTERUS. Profecto ita est. Quis enim patienter sustineat tota die, nescio quos exsecutores Pharaonis tui habere copiam; nos autem, quibus specialiter debitor es, nec rarum tecum habere posse colloquium?

AELREDUS. Et illis quoque gerendus est mos, quorum vel optamus beneficia, vel maleficia formidamus. Quibus vel nunc tandem exclusis, tanto mihi gratior est solitudo, quanto molestior inquietudo praecessit. Nam optimum cibi condimentum fames est; nec mel aliave species vinum sic sapidum reddit ut sitis vehemens aquam. Quocirca erit tibi forte haec nostra collatio quasi cibus vel potus quidam spiritualis, eo jucundior, quo aestus praecessit ardentior. Age jam, et quod anxio pectore paulo ante parabas evolvere, in medium proferre non differas. GALTERUS. Faciam quidem, nam si velim de hora causari, quam isti nobis reliquere brevissimam, videbor mihi eam facere breviorem. Dic nunc, rogo te, utrum elapsum animo sit, an adhuc memoria teneas; quid inter te quondam, et tuum Ivonem de amicitia spirituali convenerit; quas tibi ipse proposuerit quaestiones: quantum in earum enucleatione processeris, quid de his quoque stylo tradideris.

AELREDUS. Equidem charissimi mei recordatio, imo continuus amplexus et affectus, ita mihi semper recens est, ut, licet humanis exemptus conditioni satis dederit, in meo tamen animo nunquam videatur obiisse. Ibi enim semper mecum est, ibi mihi religiosus ejus vultus elucet, ibi mihi dulces ejus arrident oculi, ibi ejus jucunda mihi verba sic sapiunt, ut vel ego videar cum eo ad meliora transisse; vel ipse mecum adhuc in inferioribus conversari. Scis autem, quia plures praeterierunt anni, ex quo schedula ipsa, cui de spirituali amicitia ejus interrogationes, measque responsiones impresseram, nobis elapsa est. GALTERUS. Non me latent ista; sed, ut verum fatear, hinc tota aviditas et impatientia tota descendit; quod schedulam ipsam ante hoc triduum repertam, et tibi traditam, a quibusdam accepi. Ostende eam, quaeso, puero tuo: non enim requiescit spiritus meus, donec conspectis omnibus, et quid illi disputationi desit, advertens; ea quae mihi vel mens propria, vel inspiratio occulta suggesserit esse quaerenda, ad tuae paternitatis examen proferam, aut reprobanda, aut admittenda, aut exponenda.

AELREDUS. Geram tibi morem; sed solus volo legas quod scriptum est, nec efferatur in publicum: ne forte aliqua resecanda, addenda nonnulla, plurima vero corrigenda aestimaverim. GALTERUS. Ecce adsum, habens aures ad tua verba suspensas; tanto certe avidius, quanto id quod de amicitia legi, dulcius sapuit. Quoniam igitur, quid sit amicitia, legi magnifice disputatum; quid cultoribus suis pariat utilitatis, velim mihi insinues. Cum enim res tanta sit, ut certis rationibus visus es comprobasse; tunc primum vehementius appetitur, cum finis ejus fructusque cognoscitur.

AELREDUS. Non id pro tantae rei dignitate a me explicari posse praesumo; cum in rebus humanis nihil sanctius appetatur, nihil quaeratur utilius, nihil difficilius inveniatur, nihil experiatur dulcius, nihil fructuosius teneatur. Habet enim fructum vitae praesentis et futurae; ipsa enim omnes virtutes sua ostendit suavitate, vitia sua virtute confodit: adversa temperat, componit prospera: ita ut sine amico inter mortales nihil fere possit esse jucundum: et homo bestiae comparetur, non habens qui secum collaetetur in rebus secundis, in tristibus contristetur; cui evaporet, si quid molestum mens conceperit; cui communicet, si quid praeter solitum sublime vel luminosum accesserit. Vae soli, quia, cum ceciderit, non habet sublevantem se! (Eccle. IV.) Solus omnino est, qui sine amico est. At quae felicitas, quae securitas, quae jucunditas est, habere cum quo aeque audeas loqui, ut tibi; cui confiteri non timeas, si quid deliqueris; cui non erubescas revelare, in spiritualibus si quid profeceris; cui cordis tui omnia secreta committas, et commendes consilia? Quid igitur jucundius, quam ita unire animum alterius, et unum efficere de duobus, ut nulla jactantia timeatur, nulla formidetur suspicio, nec correptus alter ab altero doleat, nec laudantem alter alterum adulationis notet vel arguat? Amicus, ait Sapiens, medicamentum est vitae (Eccli. VI). Praeclare quidem id. Non enim validior vel efficacior est vulneribus nostris in omnibus temporalibus medicina, quam habere qui omni incommodo occurrat compatiens, omni commodo occurrat congratulans; ut, junctis suis humeris, onera sua invicem tolerent, nisi quod unusquisque propriam levius quam amici portet injuriam. Amicitia ergo secundas res facit splendidiores, adversas partiens communicansque reddit leviores. Optimum ergo vitae medicamentum amicus. Nam et philosophis etiam placuit. Non aqua, non sole, non igne pluribus locis utimur, quam amico. In omni actu, in omni studio, in certis, in dubiis, in quolibet eventu, in fortuna qualibet, in secreto, in publico, in omni consultatione, domi forisque ubique amicitia grata, amicus necessarius, utilis gratia reperitur. Quocirca amici, ait Tullius, et absentes adsunt sibi, et egentes abundant, et imbecilles valent: et quod difficilius est dictu, mortui vivunt. Igitur amicitia est divitibus pro gloria, exsulibus pro patria, pauperibus pro censu, aegrotis pro medicina, mortuis pro vita, sanis pro gratia, imbecillibus pro virtute, robustis pro praemio. Tantus enim amicos honor, memoria, laus, desideriumque prosequitur, ut et eorum vita laudabilis, et mors pretiosa judicetur: et quod his omnibus excelsius, quidam gradus est amicitia vicinus perfectioni, quae in Dei dilectione et cognitione consistit; ut homo ex amico hominis Dei efficiatur amiens, secundum illud Salvatoris in Evangelio: Jam non dicam vos servos, sed amicos meos (Joan. XV). GALTERUS. Ita, fateor, tua me movit oratio, ita in amicitiae desiderium totum animi mei succendit appetitum, ut nec vivere me crediderim, quandiu hujus tanti boni, tam multiplici fructu caruero. Sed hoc quod ultimum posuisti, quod me totum rapuit, et pene abripuit a terrenis, plenius mihi enodari desidero; quod scilicet amicitia optimus ad perfectionem gradus existit. Et opportune satis hic nunc noster Gratianus intravit, quem ipsius amicitiae alumnum jure dixerim: cujus totum studium est amari et amare; ne forte amicitiae nimium avidus, ejusque similitudine deceptus, falsam pro vera, fictam pro solida, pro spiritali carnalem recipiat. GRATIANUS. Ago gratias humanitati tuae, frater, quod non vocato, sed se impudentius ingerenti, nunc tandem ad spiritale convivium concedis accessum. Nam si me serio, non ludo alumnum amicitiae appellandum putasti, debueram in sermonis principio accersiri, nec aviditatem meam posita verecundia prodidissem. At tu, Pater, perge quo coeperas, et causa mei aliquid mensis appone; ut, si non satiari ut iste (qui nescio quot ferculis devoratis, nunc me quasi ad reliquias suas fastidiosus ascivit), saltem modicum valeam refocillari.

AELREDUS. Non verearis, fili, quoniam tanta restant adhuc de amicitiae bono dicenda, quae si quilibet sapiens prosequeretur, nos nihil dixisse putares. Verum quomodo ad Dei dilectionem et cognitionem, gradus quidam sit amicitia, paucis adverte. In amicitia quippe nihil inhonestum est, nihil fictum, nihil simulatum, et quidquid est, id sanctum et voluntarium, et verum est. Et hoc ipsum quoque charitatis proprium est. In hoc vero amicitia speciali praerogativa praelucet, quod inter eos, qui sibi amicitiae glutino copulantur, omnia jucunda, omnia secura, omnia dulcia, omnia suavia sequuntur. Ex charitatis igitur perfectione plerosque diligimus, qui nobis oneri sunt et dolori; quibus licet honeste, non ficte, non simulate, sed vere voluntarieque consulimus, ad secreta tamen eos amicitiae nostrae non admittimus. Quocirca in amicitia conjunguntur honestas et suavitas, veritas et jucunditas, dulcedo et voluntas, affectus et actus. Quae omnia a Christo inchoantur, per Christum promoventur, in Christo perficiuntur. Non igitur videtur nimium gravis vel innaturalis ascensus, de Christo amorem inspirante, quo amicum diligimus, ad Christum, semetipsum amicum nobis praebentem, quem diligamus; ut suavitas suavitati, dulcedo dulcedini, affectus succedat affectui. Itaque amicus, in spiritu Christi adhaerens amico, efficitur cum eo cor unum et anima una, et sic per amoris gradus ad Christi conscendens amicitiam, unus cum eo spiritus efficitur in osculo uno. Ad quod osculum anima quaedam sancta suspirans, Osculetur me, inquit, osculo oris sui (Cant. I). Consideremus istius osculi carnalis proprietatem, ut de carnalibus ad spiritalia, de humanis ad divina transeamus. Duobus alimentis vita hominis sustentatur, cibo et aere. Et sine cibo quidem aliquandiu potest subsistere, at sine aere ne una quidem hora. Itaque ut vivamus, ore haurimus aerem, et remittimus. Et ipsum quidem quod emittitur vel recipitur, spiritus nomen obtinuit. Quocirca in osculo duo sibi spiritus obviant, et miscentur sibi, et uniuntur: ex quibus quaedam mentis suavitas nascens, osculantium monet et perstringit affectum. Est igitur osculum corporale, osculum spiritale, osculum intellectuale. Osculum corporale impressione fit labiorum; osculum spiritale conjunctione animorum; osculum intellectuale per Dei spiritum, infusione gratiarum. Osculum proinde corporale non nisi certis et honestis causis aut offerendum est, aut recipiendum: verbi gratia in signum reconciliationis, quando fiunt amici, qui prius fuerant inimici adinvicem. In signum pacis, sicut communicaturi in Ecclesia, interiorem pacem exteriori osculo demonstrant. In signum dilectionis, sicut inter sponsum et sponsam fieri permittitur; vel sicut ab amicis, post diuturnam absentiam, et porrigitur et suscipitur. In signum catholicae unitatis, sicut fit cum hospes suscipitur. Sed sicut plerique aqua, igni, ferro, cibo et aere, quae naturaliter bona sunt, in suae crudelitatis vel voluptatis satellitium abutuntur; ita perversi et turpes, etiam hoc bono, quod ad ea significanda quae diximus, lex naturalis instituit, sua quodammodo flagitia condire nituntur: ipsum osculum turpitudine tanta foedantes, ut sic osculari nil sit aliud quam adulterari. Quod quam sit detestandum, quam abominandum, quam fugiendum, quam aversandum, quilibet honestus intelligit. Porro osculum spiritale proprie amicorum est, qui sub una amicitiae lege tenentur: non enim fit oris attactu, sed mentis affectu: non conjunctione labiorum, sed commistione spirituum, castificante omnia Dei spiritu, et ex sui participatione coelestem immittente saporem. Hoc osculum dixerim Christi, quod ipse tamen porrigit non ore proprio sed alieno; illum sacratissimum amantibus inspirans affectum, ut illis videatur quasi unam animam in diversis esse corporibus; dicantque cum Propheta: Ecce quam bonum et quam jucundum, habitare fratres in unum (Psal. CXXXII). Huic ergo osculo assuefacta mens, et a Christo totam hanc dulcedinem adesse non ambigens, quasi secum reputans et dicens: O si ipsemet accessisset; ad illud intellectuale suspirat, et cum maximo desiderio clamans: Osculetur me, dicit, osculo oris sui (Cant. I); ut jam terrenis affectibus mitigatis, et omnibus, quae de mundo sunt, cogitationibus desideriisque sopitis, in solius Christi delectetur osculo, et quiescat amplexu, exsultans et dicens: Laeva ejus sub capite meo, et dextera illius amplexabitur me (Cant. II). GRATIANUS. Amicitia haec, ut video, non est popularis, nec qualem eam somniare consuevimus. Nescio quid hic Galterus hactenus senserit; ego aliud nihil amicitiam esse credidi, quam inter duos tantam voluntatum identitatem, ut nihil velit unus, quod alter nolit; sed tanta sit inter utrosque in bonis malisque consensio, ut non spiritus, non census, non honor, nec quidquam, quod alterius sit, alteri denegetur, ad fruendum pro voto, et abutendum. GALTERUS. Longe aliud in priori dialogo memini me didicisse, ubi ipsa diffinitio amicitiae posita et exposita, merito ad ejus fructum altius inspiciendum me vehementius animavit. De qua sufficienter instructi, certam nobis metam, quatenus debeat amicitia progredi, cum diversorum diversa sententia sit, petimus praefigi. Sunt namque quidam, qui contra fidem, contra honestatem, contra commune bonum vel privatum, favendum putant amico. Quidam solam fidem detrahendam judicant, caetera non cavenda. Alii pro amico contemnendam pecuniam, expuendos honores, majorum inimicitias subeundas, exsilium etiam censent non fugiendum; se ipsum, in quibus non obsit patriae, nec contra fas alium laedat, etiam in inhonestis et turpibus exponendum. Sunt et qui hanc metam in amicitia constituunt, ut unusquisque, sicut erga seipsum, sic et efficiatur erga amicum. Quidam amico in omni beneficio vel obsequio vicem rependere, satis dare amicitiae credunt. Mihi sane nulli horum esse credendum, hac nostra collatione satis persuasum est; unde aliquam certam mihi in amicitia metam a te opto constitui, maxime propter hunc Gratianum, ne forte secundum nomen suum, ita velit esse gratiosus, ut incaute fiat vitiosus. GRATIANUS. Haud ingrate hanc tuam pro me accipio sollicitudinem: nisi tamen sitis audiendi praepediret, forte jam nunc tibi redderem talionem. Sed quid potius ad tuas inquisitiones respondere velit, pariter audiamus.

AELREDUS. Certam in amicitia metam Christus ipse praefixit: Majorem, inquiens, hac dilectionem nemo habet, quam ut animam suam ponat quis pro amicis suis (Joan. XV). Ecce quousque tendi debet amor inter amicos, ut scilicet velint pro invicem mori. Satisne vobis istud?

GRATIANUS. Cum major esse non possit amicitia, cur non satis sit? GALTERUS. Quid si pessimi quique vel ethnici, in consensu facinorum et flagitiorum sic se diligant, ut velint pro invicem mori, eosne ad summam amicitiae conscendisse fatebimur?

AELREDUS. Absit, cum inter pessimos amicitia esse non possit! GRATIANUS. Describe nobis, quaeso, inter quos vel oriri potest, vel servari.

AELREDUS. Breviter dico: inter bonos oriri potest, inter meliores proficere, consummari autem inter perfectos. Quandiu enim quemquam ex studio malum delectat, quandiu ei voluptas gratior est puritate, temeritas moderatione, adulatio correptione, quomodo ad amicitiam vel aspirare eum fas est, cum ortus ejus ex virtutis opinione procedit? Difficile igitur, imo impossibile tibi est, vel initia ejus degustare, si fontem, de quo oriri potest, nescieris. Foedus est enim amor, nec amicitiae nomine dignus, quo turpe aliquid exigitur ab amico; quod necesse est eum facere, qui necdum vitiis aut sopitis aut depressis, ad quaelibet illicita vel illicitur, vel impellitur. Unde illorum detestanda sententia est, qui, contra fidem et honestatem, pro amico aestimant faciendum. Nulla enim excusatio peccati est, si amici causa peccaveris. Protoplastus Adam salubrius praesumptionis arguisset uxorem, quam, gerendo ei morem, vetitum usurpasset (Gen. III). Multo etiam melius servi regis Saul fidem domino servaverunt, contra ejus imperium manum sanguini subtrahentes, quam Doeg Idumaeus, qui regiae crudelitatis minister, Domini sacerdotes sacrilegis manibus interfecit (I Reg. XXII). Jonadab quoque amicus Ammon (II Reg. XIII) laudabilius amici prohibuisset incestum, quam quo potiretur optato, consilium praebuisset. Sed nec amicos Absalon amicitiae virtus excusat (II Reg. XVI), qui perduellioni praebentes assensum, contra patriam arma tulerunt. Et ut ad haec nostra tempora veniamus, multo certe felicius Otto Romanae cardinalis Ecclesiae, ab amicissimo suo recessit Guidone, quam Joannes suo adhaesit in tali schismate Octaviano. Cernitis igitur, nisi inter bonos amicitiam stare non posse. GRATIANUS. Quid igitur nobis cum amicitia, qui boni non sumus?

AELREDUS. Ego bonum non ita ad vivum reseco, ut quidam, qui neminem volunt esse bonum, nisi eum cui ad perfectionem nihil desit. Nos hominem bonum dicimus, qui secundum modum nostrae mortalitatis, sobrie, et juste, et pie vivens in hoc saeculo (Tit. II), nihil a quolibet inhonestum petere, nec rogatus velit praestare. Inter tales profecto amicitiam oriri, a talibus perfici posse, non ambigimus. Nam qui vel fidem, vel patriae periculum, vel alterius contra jus et fas laesionem excipientes, semetipsos amicorum exponunt libidini, eos non tam stultos dixerim, quam insanos: qui parcentes aliis, sibimet non aestimant esse parcendum; et aliorum providentes honestati, suam infeliciter produnt. GALTERUS. Fere in illorum cado sententiam, qui amicitiam dicunt esse cavendam, rem videlicet plenam sollicitudinis, atque curarum, nec timoris vacuam, multis etiam obnoxiam doloribus. Nam cum unicuique satis superque sit, sui curam gerere, incautum dicunt, se sic aliis obligare, ut necesse sit cum multis implicari curis, et affligi molestiis. Nihil praeterea difficilius aestimant, quam amicitiam usque ad diem vitae extremum permanere, turpeque nimis sit, post initam amicitiam, rem in contrarium verti. Unde tutius judicant, sic quemquam amare, ut possit odire cum velit, sic amicitiae laxandas habenas, quas vel astringat, cum velit, vel remittat. GRATIANUS. Frustra igitur tu in loquendo, nos in audiendo laboravimus, si tam facile ab amicitiae tenuerimus appetitu; cujus nobis fructum tam sanctum, tam utilem, tam acceptum Deo, perfectioni tam vicinum, tam multipliciter commendasti. Sit illi ista sententia, cui placet sic amare hodie, ut cras oderit; sic amicus omnibus esse, ut nulli sit fidus; hodie laudans, cras vituperans; hodie blandiens, cras mordens; hodie paratus ad oscula, cras ad opprobria promptus; cujus amor vili pretio comparatur, levissima recedit offensa. GALTERUS. Felle putabam carere columbos; verumtamen haec istorum sententia, quae sic displicet Gratiano, qualiter refelli possit, edicito.

AELREDUS. Pulchre de his Tullius: Solem, inquit, e mundo tollere videntur, qui amicitiam e vita tollunt, qua nihil a Deo melius habemus, nil jucundius. Qualis sapientia amicitiam detestari, ut sollicitudinem caveas, curis careas, exuaris timore! quasi virtus ulla sine sollicitudine vel acquiri possit, vel servari. Itane in te, sine tua magna sollicitudine, aut prudentia contra errores, aut temperantia contra libidines, aut justitia contra malitiam, aut fortitudo contra ignaviam pugnat? Quis, rogo, hominum, maxime adolescentium sine dolore maximo vel timore, tueri pudicitiam, vel lascivientem valet refrenare affectum? Stultus Paulus, qui noluit sine aliorum cura et sollicitudine vivere; sed intuitu charitatis, quam virtutem maximam credidit, infirmabatur cum infirmis, urebatur cum scandalizatis. Sed et tristitia illi magna erat, et continuus dolor cordi ejus, pro fratribus suis secundum carnem. Deserenda igitur illi charitas erat, ne sub tot timoribus ac doloribus, nunc quos genuerat, iterum parturiens (Gal. IV); nunc fovens ut nutrix (II Thess. I), nunc ut magister corripiens (Col. I); nunc timens, ne sensus illorum a fide corrumperentur (II Cor. II); nunc cum multo dolore multisque lacrymis ad poenitentiam provocans (II Cor. II); nunc eos, qui non egerunt poenitentiam, lugens. Videtis quomodo virtutes nituntur auferre e mundo, qui comitem illarum sollicitudinem e medio tollere non formidant. Stulte Chusai Arachites amicitiam, quae erat ei cum David (II Reg. XVI), tanta fide servavit, ut sollicitudinem securitati praeferret; malletque amici participare doloribus, quam parricidae gaudiis honoribusque dissolvi? Ego eos non tam homines, quam bestias dixerim, qui sic dicunt esse vivendum, ut nulli consolationi sint, nulli etiam oneri vel dolori, qui nihil delectationis ex alterius bono concipiant, nihil amaritudinis sua aliis perversitate inferant, amare nullum, amari a nullo curantes. Absit enim, ut eorum quemquam amare concesserim, qui amicitiam quaestum putant! tunc se solis labiis profitentes amicos, cum spes alicujus commodi temporalis arriserit, vel cum amicum cujuslibet turpitudinis ministrum facere tentaverint. GALTERUS. Cum igitur certum sit multos amicitiae similitudine falli, expone, quaeso, cujusmodi amicitias cavere, quas appetere, colere et servare debeamus.

AELREDUS. Cum dictum sit eam nisi inter bonos non posse subsistere, facile tibi est percipere nullam amicitiam quae bonos dedeceat recipiendam. GRATIANUS. Sed nos fortasse in hac discretione quid deceat, vel non deceat, caligamus.

AELREDUS. Geram vobis morem, et quae nobis occurrerint fugiendae, breviter adnotabo. Est amicitia puerilis, quam vagus et lasciviens creat affectus, divaricans pedes suos omni transeunti: sine ratione, sine pondere, sine mensura, sine alicujus commodi vel incommodi consideratione. Haec ad tempus vehementer afficit, et stringit, blandius allicit. Sed affectus sine ratione motus bestialis est, ad quaeque illicita pronus, imo inter licita et illicita discernere non valens. Licet autem amicitiam plerumque affectus praeveniat, nunquam tamen sequendus, nisi eum et ratio ducat, et honestas temperet, et regat justitia. Igitur haec amicitia, quam diximus puerilem, eo quod in pueris magis regnet affectus, ut infida, et instabilis, et impuris mista semper amoribus, ab his quos spiritualis amicitiae dulcedo delcetat, omnimodis caveatur; quam non tam amicitiam, quam amicitiae dicimus esse venenum, cum in ea amoris nunquam modus possit servari legitimus, qui est ab animo ad animum; sed honestam ejus venam, ex carnis concupiscentia fumus quidam emergens, obnubilet et corrumpat; et neglecto spiritu, ad carnis desideria trahat. Eapropter primordia amicitiae spiritualis, primum intentionis habeant puritatem, rationis magisterium, temperantiae frenum; et sic suavissimus accedens affectus ita profecto sentietur dulcis, ut esse nunquam desinat ordinatus. Est et amicitia, quam pessimorum similitudo morum conciliat; de qua dicere supersedeo, cum nec amicitiae nomine digna, ut superius diximus, habeatur. Est praeterea amicitia, quam consideratio alicujus utilitatis accendit, quam multi ob hanc causam et appetendam, et colendam, et conservandam existimant. Quod si admittimus, quam multos omni amore dignissimos excludemus: qui cum nihil habeant, nihil possideant, profecto nihil commodi temporalis ab eis vel adipisci poterit quis, vel sperare. Si vero inter commoda duxeris consilium in dubiis, consolationem in adversis, et caetera hujusmodi: haec utique ab amico exspectanda sunt, sed sequi debent ista amicitiam, non praecedere. Necdum enim quid sit amicitia didicit, qui aliam ejus vult esse mercedem, quam ipsam; quae tunc plane merces erit colentibus eam, cum tota translata in Deum, in ejus contemplatione sepelit quos univit. Nam cum multas et magnas utilitates pariat amicitia fida bonorum, non illam tamen ab istis, sed ab illa istas procedere non ambigimus. Neque enim a beneficiis, quibus Berzellai Galaadites David (II Reg. XX) parricidam filium fugientem et suscepit, et fovit, et muneravit amicum, inter tantos viros partam credimus amicitiam, sed ab ipsa potius tantam gratiam processisse non dubitamus. Nam quod rex viri illius prius eguerit, nemo qui cogitet. Verum quod ipse viri magnarum opum, nihil pro his mercedis a rege speraverit, hinc advertere perspicuum est, quod omnes delicias divitiasque civitatis pronius offerenti, nihil suscipere acquievit, suis volens esse contentus. Sic et foedus illud venerabile, quod inter David et Jonathan non spes futurae utilitatis, sed virtutis contemplatio consecravit, multum utrisque novimus contulisse; cum istius industria vita sit alterius conservata; illius beneficio, hujus non sit posteritas deleta. Cum igitur in bonis semper praecedat amicitia, sequatur utilitas; profecto non tam utilitas parta per amicum, quam amici amor ipse delectat. Utrum igitur de fructu amicitiae satis dixerimus, utrum etiam certas personas, inter quas oriri et servari possit, et perfici, lucide dixerimus; utrum praeterea assentationes, quae falso amicitiae nomine palliantur, manifeste prodiderimus; utrum quoque certas metas, quousque tendi debeat amor inter amicos, ostenderimus; vos judicate. GRATIANUS. Hoc ultimum non satis recordor enodatum.

AELREDUS. Recolitis, ut credo, eorum me refellisse sententiam, qui metas amicitiae in flagitiorum et facinorum consensu constituunt; illorum quoque, qui usque ad exsilium progrediendum putant, et sine alterius laesione, quamlibet turpitudinem. Nihilominus et illorum, qui secundum speratae utilitatis modum, quantitatem amicitiae metiuntur. Nam duas earum, quas proposuit Galterus, nec mentione dignas existimavi. Quid enim ineptius esse potest, quam amicitiam hactenus extendi, ut in officiis vel obsequiis vicem rependat amico: cum omnia illis debeant esse communia, quibus nimirum esse debet et cor unum, et anima una? Quam turpe et illud, ut non aliter afficiatur quis erga amicum, quam erga se ipsum! cum unusquisque de se humilia, sublimia sentire debeat de amico. His igitur falsis amicitiae finibus explosis, finem amicitiae ex verbis Domini proferendum putavimus; qui mortem ipsam pro amicis sanxit non esse fugiendam. Verum ne forte, si quilibet turpes sic affecti vellent pro invicem mori, ad amicitiae summam crederentur evecti, diximus inter quas personas oriri possit, et perfici amicitia; deinde illos, qui ob multas sollicitudines et curas, quas generat, cavendam eam existimant, ineptiae credidimus arguendos. Postremo, quae amicitiae bonis omnibus sunt cavendae, quam breviter potuimus enodavimus. Patet proinde ex his omnibus certa, et vera spiritualis amicitiae meta; nihil scilicet negandum amico, nihil pro amico non sustinendum, quod minus sit quam ipsa pretiosa corporis vita, quam ponendam pro amico divina sanxit auctoritas. Quocirca cum vita animae corporis sit multo praestantior, hoc omnino negandum censemus amico, quod mortem inferat animae, quod nihil aliud est quam peccatum, quod Deum separat ab anima, animam a vita. Verum in his, quae vel exhibenda sunt amico, vel pro amico toleranda, quis servandus sit modus, quae cautio adhibenda, non est temporis hujus evolvere. GRATIANUS. Non parum mihi Galterum nostrum fateor contulisse, cujus interrogatione provocatus, summam omnium, quae disputata sunt, brevi comprehendens epilogo, quasi prae oculis in ipsa memoria depinxisti. Age jam precor, et in ipsis officiis amicorum quis servandus sit modus, vel quae cautio adhibenda, nobis expone.

AERLEDUS. Et haec, et alia quaedam de amicitia restant dicenda; sed hora jam praeteriit, et ad aliud negotium isti, qui modo venerunt, sua, ut cernitis, importunitate compellunt. GALTERUS. Invitus certe recedo, cras profecto cum se tempus obtulerit, rediturus. Videat autem Gratianus, ut praesto sit mane, ne ipse nos incuriae, aut nos eum tarditatis arguamus.

LIBER TERTIUS. Quomodo. et inter quos possit amicitia indirupta servari.

AELREDUS. Unde, et quo? GRATIANUS. Non te latet adventus mei causa.

AELREDUS. Num adest Galterus? GRATIANUS. Videat ipse, certe tarditatis non potest arguere nos hodie.

AELREDUS. Vis, ea quae proposita sunt prosequamur? GRATIANUS. Habeo ei fidem: nam et praesentiam ejus mihi reor necessariam, cui et sensus est acutior ad intelligendum, et lingua eruditior ad interrogandum, et memoria tenacior ad retinendum.

AELREDUS. Audisti, Galtere? Amicitior tibi est Gratianus, quam putabas. GALTERUS. Quomodo mihi amicus non esset, qui nullius non est? Sed quia utrique adsumus, promissi tui non immemores, otio huic non simus ingrati.

AELREDUS. Fons et origo amicitiae amor est: nam amor sine amicitia esse potest, amicitia sine amore nunquam. Amor vero ex natura, aut ex officio, vel ratione sola, vel ex solo affectu, nonnunquam ex utroque simul procedit. Ex natura, sicut mater diligit filium. Ex officio, quando ex ratione dati et accepti, quidam speciali affectu conjunguntur; ex sola ratione, sicut inimicos, non ex spontanea mentis inclinatione, sed ex praecepti necessitate diligimus. Ex solo affectu, quando aliquis ob ea sola, quae corporis sunt, verbi gratia, pulchritudinem, fortitudinem, facundiam, sibi quorumdam inclinat affectum. Ex ratione simul et affectu, quando is, quem ob virtutis meritum ratio suadet amandum, morum suavitate, et vitae laudandae dulcedine in alterius influit animum: et sic ratio jungitur affectui, ut amor ex ratione castus sit, dulcis ex affectu. Quis horum vobis amicitiae videtur commodatior? GALTERUS. Hic ultimus sane, quem et virtutis comtemplatio format, et morum suavitas ornat. Sed utrum omnes, quos sic diligimus, ad illud amicitiae admittendi sint dulce secretum, scire desidero.

AELREDUS. Primo ponendum est solidum quoddam ipsius spiritalis amoris fundamentum, in quo ejus sunt collocanda principia; ut sic recta quis linea ad ejus altiora conscendens, ne fundamentum negligat vel excedat, maximam cautelam adhibeat. Fundamentum illud Dei amor est, ad quem omnia, quae vel amor suggerit vel affectus; omnia, quae vel occulte aliquis spiritus, vel palam quilibet suadet amicus, referenda sunt: diligenterque inspiciendum, ut quidquid astruitur, fundamento conveniat, et quidquid illud excedere deprehenditur, ad ejus formam revocandum, et secundum ejus qualitatem omnimodis corrigendum, non dubites. Nec omnes tamen, quos diligimus, in amicitiam sunt recipiendi, quia nec omnes ad hoc reperiuntur idonei. Nam cum amicus tui consors sit animi, cujus spiritui tuum conjungas et applices, et ita misceas, ut unum fieri velis e duobus, cui te tanquam tibi alteri committas, cui nihil occultes, a quo nihil timeas: primum certe eligendus est, qui ad haec aptus putetur; deinde probandus, et sic demum admittendus. Stabilis enim debet esse amicitia, et quamdam aeternitatis speciem praeferre, semper perseverans in affectu. Et ideo non puerili modo, amicos mutare vaga quadam debemus sententia. Quoniam enim nemo detestabilior, quam qui amicitiam laeserit, nihilque magis animum torqueat quam vel deseri ab amico vel impugnari; cum summo studio eligendus est, et cum maxima cautela probandus: admissus autem sic tolerandus, sic tractandus, sic sequendus, ut quandiu a praemisso fundamento irrevocabiliter non recesserit, ille ita tuus, et tu illius sis, tam in corporalibus quam in spiritualibus; ut nulla sit animorum, affectionum, voluntatum, sententiarumve divisio. Cernitis ergo quatuor gradus, quibus ad amicitiae perfectionem conscenditur: quorum primus est electio, secundus probatio, tertius admissio, quartus rerum divinarum et humanarum cum quadam charitate et benevolentia summa consensio. GALTERUS. Recordor te in prima illa tua disputatione, quam cum tuo habuisti Ivone, diffinitionem hanc satis probasse; sed quia de multis amicitiarum generibus disputasti, utrum omnes comprehendat, scire desidero.

AELREDUS. Cum vera amicitia nisi inter bonos esse non possit, qui nihil contra fidem vel bonos mores, velle possint, aut facere: profecto non quamlibet, sed ipsam quae vera est, amicitiam diffinitio ista complectitur. GRATIANUS. Quare non et illa, quae ante hesternam collationem me plurimum delectabat, aeque probanda est idem scilicet velle, et idem nolle.

AELREDUS. Certe inter eos, quorum fuerint emendati mores, vita composita, ordinati affectus; nec istam arbitror repudiandam. GALTERUS. Videat Gratianus, ut tam in se ipso quam in eo, quem diligit, ista praecedant; et sic idem velit et nolit cum ipso; nihil sibi volens concedit nihil ipse praestare rogatus, quod injustum vel inhonestum, vel indecens sit. Sed de quatuor his quae praemisisti, quid sentiendum sit, a te exspectamus doceri.

AELREDUS. Primum igitur de ipsa electione tractemus. Sunt vitia quaedam, quibus si quis fuerit involutus, non diu amicitiae leges vel jura servabit. Hujusmodi ad amicitiam non facile eligendi sunt; sed si alias eorum vita moresque placuerint, agendum cum eis summopere est, ut sanati ad amicitiam habeantur idonei: videlicet iracundi, instabiles, suspiciosi, verbosi. Difficile quippe est, eum, quem saepe iracundiae furor exagitat, non aliquando insurgere in amicum; sicut in Ecclesiastico scribitur. Est amicus, qui odium, et rixam, et convicia denudabit (Eccli. XVI). Unde ait Scriptura: Noli esse amicus homini iracundo, neque ambules cum viro furioso; ne sumas scandalum animae tuae (Prov. XXII). Et Salomon: Ira inquit, in sinu stulti requiescit (Eccle. VII). At cum stulto diu servare amicitiam, quis non credit impossibile? GALTERUS. At nos te vidimus, si non fallimur, cum iracundissimo homine summa religione colere amicitiam: quem usque ad vitae ejus finem nunquam a te laesum, quanquam ipse te saepe laesisset, audivimus.

AELREDUS. Sunt quidam ex naturali conspersione iracundi, qui tamen hanc ita comprimere et temperare solliciti sunt passionem, ut in quinque quibus, teste Scriptura, amicitia dissolvitur atque corrumpitur, nunquam prosiliant; quamvis nonnunquam amicum inconsiderato sermone vel actu, vel zelo minus discreto offendant. Tales si forte in amicitiam receperimus, patienter tolerandi sunt, et cum nobis constet de affectu certitudo, si quis fuerit vel sermonis vel actionis excessus, amico id indulgendum est; vel certe sine aliquo dolore jucunde insuper, in quo excesserit, commonendum. GRATIANUS Ille tuus, quem prae omnibus nobis, ut multis videtur, tibi probas amicum, aliquid, quod tibi displicere nullatenus potuit ignorare, ante paucos dies, ut nos putabamus, ira praeventus et dixit et fecit; cui tamen nihil prioris gratiae imminutum nec credimus, nec videmus. Unde non parum obstupuimus, quod cum tu, ubi nos mutuo loquimur, nihil velis vel modicum praeterire, quod velit ipse; ipse modicum quid, tui causa, non potuerit sustinere. GALTERUS. Audacior me multo est iste. Nam et ego ista novi, sed tuum erga eum animum non ignorans, nihil tibi de his loqui praesumpsi.

AELREDUS. Homo certe ille mihi charissimus est, semel a me receptus in amicitiam, a me nunquam poterit non amari. Unde si forte in hac parte fortior illo fui, et ubi utriusque voluntas non concurrebat in unum, meam mihi facilius fuit, quam illi suam frangere voluntatem; ubi nulla interveniebat inhonestas, nec fides laedebatur, nec minuebatur virtus, cedendum amico fuit, ut et tolerarem in quo videbatur excessisse, et ubi pax ejus periclitabatur, voluntatem ejus meae praeferrem. GALTERUS. Sed cum prior ille jam in fata concesserit, alter tibi, licet nos non viderimus satisfecerit: illa nobisquinque, quibus amicitia sic laeditur ut dissolvatur, velim nobis enuclees, ut eos, qui nullo modo eligendi sunt in amicos, cavere possimus.

AELREDUS. Audite, non me, sed Scripturam loquentem: Qui conviciatur amico dissolvit amicitiam. Ad amicum, etiamsi produxerit gladium, non desperes: est enim regressus ad amicum. Si aperuerit os triste, non timeas (Eccli. XXII). Vide quid dicat. Si forte ira praeventus amicus eduxerit gladium vel si verbum protulerit triste; si quasi non amans ad tempus tibi sese subtraxerit, si tuo suum aliquando praetulerit consilium, si a te in aliqua sententia vel disputatione dissenserit, non his amicitiam aestimes dissolvendam. Est enim, ait, concordia ad amicum, excepto convicio, et improperio, et superbia, et mysterii revelatione, et plaga dolosa. In his omnibus effugiet amicus. Diligentius proinde haec quinque consideremus, ne nos eis amicitiae vinculis constringamus, quos ad haec vitia vel iracundiae furor, vel alia quaelibet passio compellere consuevit. Convicium quippe laedit famam, charitatem exstinguit. Tanta est enim hominum malitia, ut quidquid ira instigante ab amico jaculatum fuerit in amicum, quasi secretorum suorum prolatum conscio, si non credatur, verum esse clametur . multi enim sicut propriis laudibus, ita in aliorum vituperationibus delectantur. Quid scelestius improperio, quod etiam falsa objectione innocentis faciem miserando rubore perfundit? At superbia quid minus ferendum? quae solum id quo fractae amicitiae subveniendum fuerat, humilitatis et confessionis excludit remedium, reddens hominem audacem ad injuriam, tumidum ad correptionem? Secretorum revelatio, qua nihil est turpius, nihil exsecrabilius, nihil amoris, nihil suavitatis relinquens inter amicos, sed omnia replens amaritudine indignationis, et odii atque doloris felle cuncta conspergens. Hinc scriptum est. Qui denudat arcana amici perdit fidem (Eccli. XXIV). Et paulo post. Denudare amici mysteria, desperatio est animae infelicis (ibid.) Quid enim infelicius illo, qui perdit fidem, et desperatione languescit? Ultimum illud, quo dissolvitur amicitia, plaga dolosa est, quae non est aliud quam occulta detractio. Plaga certe dolosa; plaga serpentis est et aspidis mortifera: Si mordeat serpens in silentio, ait Salomon, nihil eo minus habet, qui occulte detrahit (Eccle. X). Quemcunque igitur in his vitiis assiduum inveneris, cavendus tibi est ille; nec, donec sanctur, ad amicitiam eligendus. Abjuremus convicia, quorum ultor est Deus. Semei, fugientem a facie Absalon santum David conviciis impetens (III Reg. II), inter haereditaria verba, quae pater filio moriens delegavit, auctoritate Spiritus sancti decernitur occidendus. Improperium nihilominus caveamus. Infelix Nabal Carmelus, David servitutem et fugam improperans, a Domino percuti meruit, et occidi (I Reg. XXV). Quod si forte contigerit, in aliquo nos legem amicitiae praeterire, vitemus superbiam et amici gratiam humilitatis beneficio repetamus. Rex David amicitiam, quam Naas regi filiorum Ammon exhibuerat (II Reg. X), cum filio ejus Hanon misericorditer obtulisset, ille superbus et ingratus amico, contumeliam adjecit contemptui; ob quam causam tam ipsum, quam populum ejus et urbes, gladius simul et ignis absumpsit. Super omnia autem; amicorum revelare secreta sacrilegium arbitremur, quo, fides amittitur, et animae captivatae desperatio importatur. Hinc est quod impiissimus Achitophel (II Reg. XVII), parricidae consentiens, cum ei patris consilium prodidisset, cernens suum, quod contra illud dederat non mancipatum effectui, dignum proditore finem, laqueo suspensus promeruit. Postremo detrahere amico venenum amicitiae reputemus, quod Mariae frontem lepra perfudit (Num. XII), et ejectam extra castra sex diebus, populi communione privavit. Nec solum nimium iracundi, sed etiam instabiles, et suspiciosi in hac electione cavendi sunt. Cum enim amicitiae magnus fructus sit securitas, qua te credis et committis amico: quomodo in ejus amore aliqua potest esse securitas, qui omni circumfertur vento, omni acquiescit consilio? Cujus affectus molli luto comparatus, diversas et contrarias tota die, pro arbitrio imprimentis, suscipit et format imagines. Quid praeterea magis competit amicitiae, quam pax quaedam ad invicem et tranquillitas cordis, cujus semper expers est suspiciosus? Nunquam enim requiescit. Suspiciosum quippe semper curiositas comitatur, quae continuos ei stimulos acuens, inquietudinis et perturbationis ei materias subministrat. Si enim viderit amicum secretius loquentem cum aliquo proditionem putabit. Si se benevolum alteri praebuerit, vel jucundum, ille se minus diligi proclamabit. Si eum corripuerit, odium interpretabitur. Si laudandum crediderit, irrisum se calumniabitur. Sed nec verbosum arbitror eligendum, quia vir linguosus non justificabitur. Vides, inquit sapiens, hominem promptulum ad loquendum, magis illo spem habet stultus (Prov. XXIX). Is igitur tibi eligendus est in amicum, quem non iracundiae furor inquietet, non instabilitas dividat, non conterat suspicio, non verbositas a debita gravitate dissolvat. Praecipue utile est, ut eum eligas, qui tuis conveniat moribus, tuae consonet qualitati. Inter dispares quippe mores, ut beatus ait Ambrosius, amicitia esse non potest: et ideo convenire debet sibi utriusque gratia. GALTERUS. Ubi ergo talis invenietur, qui nec iracundus sit, nec instabilis, nec suspiciosus? Nam verbosus quisquis est, latere non potest.

AELREDUS. Licet non facile queat reperiri, qui non his passionibus moveatur; multi certe sunt, qui his omnibus superiores inveniuntur: qui iracundiam patientia comprimant, levitatem servata gravitate cohibeant, suspiciones dilectionis contemplatione propellant. Quos maxime in amicitiam quasi exercitatiores assumendos dixerim, qui vitia virtute vincentes, tanto securius possidentur, quanto fortius, etiam tentantibus vitiis resistere consuerunt. GRATIANUS. Ne quaeso, irascaris, si loquar. Ille tuus, de quo paulo ante fecimus mentionem, quem a te receptum in amicitiam non dubitamus: utrum tibi iracundus videatur, scire desidero.

AELREDUS. Est quidem; at in amicitia minime. GRATIANUS. Quid est, rogo te, in amicitia non esse iracundum.

AELREDUS. Inter nos contractam amicitiam non dubitatis. GRATIANUS. Prorsus.

AELREDUS. Quando inter nos iras, rixas, dissensiones, aemulationes vel contentiones ortas audistis? GRATIANUS. Nunquam; sed hoc non illius, sed tuae patientiae imputamus

AELREDUS. Fallimini. Nullo modo enim iram, quam non refrenat affectus, cujusquam patientia refrenabit, cum patientia magis iracundum excitet in furorem, in hoc aliquid sibi vel modicum solatium praestari cupiens, si in jurgiis se illi aliquis parem exhibeat. Ille sane de quo nunc nobis sermo est, ita mihi amicitiae jura conservat, ut commotum aliquando, etiam jam prorumpentem in verba solo nutu cohibeam, et ea quae displicent nunquam producat in publicum; sed ad evaporandum suae mentis conceptum, semper exspectet secretum. Quod si non ei amicitia, sed natura praescriberet, nec ita virtuosum, nec ita laude dignum judicarem. Si vero, ut assolet, ab ejus aliquando meus sensus dissentiat; ita alterutro nobis deferimus, ut aliquando ille meam suae, plerumque ego suam meae praeferam voluntatem. GALTERUS. Satis datum est Gratiano. Sed mihi velim enuclees, si forte quis incautius in eorum inciderit amicitias, quos cavendos paulo ante dixisti, vel si qui eorum quos eligendos dixisti, aut in ea ipsa vitia, aut in alia forte deteriora corruerint, qualis eis servanda sit fides, qualis exhibenda gratia.

AELREDUS. Haec, si fieri potest, in ipsa electione, vel etiam probatione cavenda sunt; ne videlicet nimis cito diligamus, maxime indignos. Digni autem sunt amicitia, quibus in ipsis causa est, cur diligantur. Attamen in his, qui probati dignique putantur, erumpunt saepe vitia, tum in ipsos amicos, tum in alienos, quorum tamen ad amicos redundat infamia. Talibus amicis omnis diligentia adhibenda est, ut sanentur. Quod si impossibile fuerit, non amicitiam rumpendam, vel dissolvendam arbitror, sed ut quidam eleganter ait, potius paulatim dissuendam; nisi forte quaedam intolerabilis injuria exarserit, ut neque rectum, neque honestum sit, ut non statim alienatio vel disjunctio fiat. Si enim aliquid molitur amicus, aut in patrem, aut in patriam, quod subita et festinata egeat correctione; non amicitia laedetur, si perduellis et inimicus prodatur. Sunt alia vitia, pro quibus amicitiam non rumpendam, ut diximus, sed paulatim dissolvendam judicamus; ita tamen ut non usque ad inimicitias, ex quibus jurgia, maledicta, contumeliaeque gignuntur, erumpant. Turpe enim nimis est, cum eo hujusmodi gerere bellum, cum quo familiariter vixeris. Nam etsi his omnibus ab eo, quem in amicitiam receperas, impetaris, quibusdam quippe moris est, ut cum ipsi sic vixerint, ut jam non mereantur amari, si forte eis aliquid evenerit adversi, culpam retorqueant in amicum; laesam dicant amicitiam, et omne consilium, quod amicus dederit, suspectum habeant: et proditi, cum eorum in palam culpa processerit, non habentes ultra quid faciant, in amicum odia et maledicta congeminent, detrahentes in angulis, in tenebris susurrantes, se mendaciter exaltantes, et alios similiter accusantes. Si igitur his omnibus, post dimissam amicitiam, impetaris, quandiu tolerabilia fuerint, ferenda sunt: et hic honos veteri amicitiae tribuendus, ut in culpa sit, qui faciat, non is qui patiatur injuriam. Amicitia quippe aeterna est, unde: Omni tempore diligit qui amicus est (Prov. XVII). Si te laeserit ille, quem diligis, tu tamen dilige. Si talis fuerit, ut illi amicitia subtrahatur, nunquam tamen subtrahatur dilectio. Consule quantum potes saluti ejus, prospice famae, nec unquam amicitiae ejus prodas secreta, quamvis tua ipse prodiderit. GALTERUS. Quae sunt, rogo, illa vitia, pro quibus amicitiam paulatim dicis esse solvendam?

AELREDUS. Quinque illa, quae paulo ante descripsimus; maxime autem revelatio secretorum, et occulti morsus detractionum. His sextum addimus. Si eos, qui tibi aeque diligendi sunt, laeserit, eisque, quorum tua interest providere saluti, ruinae et scandali materiam, etiam correptus praebere non desierit, maxime ubi vitiorum te tangit infamia. Non enim amor praeponderare debet religioni, non fidei, non charitati civium, non plebis saluti. Rex Assuerus superbissimum Aman, quem prae caeteris amicum habuerat, suspendit in cruce (Ezech. VII), amicitiae, quam ille fraudulentis consiliis laeserat, salutem multitudinis et charitatem praeponens uxoris. Jahel uxor Aber Cinei, licet pax fuerit inter Sisaram et domum Aber, plebis tamen salutem huic amicitiae praeferens, ipsum Sisaram clavo sopivit et malleo (Judic. IV). Sanctus propheta David, cum de jure amicitiae cognationi Jonathae debuerat pepercisse (II Reg. XXI), audiens tamen a Domino, propter Saul et domum ejus sanguinum, quia occiderat Gabaonitas, populum fame tribus annis jugiter laborasse, septem viros de cognatione ejus, Gabaonitis dedit puniendos. Hoc autem nolo vos ignorare, inter perfectos, quos sapienter electos et caute probatos, vera et spiritualis amicitia copulavit, non posse intervenire dissidium. Cum enim amicitia de duobus unum fecerit, sicut id quod unum est, non potest dividi, sic et amicitia a se non poterit separari. Patet igitur, hanc amicitiam, quae patitur sectionem, ex ea parte qua laeditur, nunquam fuisse veram. In hoc tamen amicitia probabilior, et magis virtus probatur, quod nec in eo qui laeditur, desinit esse quod fuit; diligens eum, a quo non diligitur; honorans eum, a quo spernitur, benedicens eum, a quo maledicitur; benefaciens ei, qui sibi quod perniciosum est, machinatur. GALTERUS. Quomodo ergo amicitia solvitur, si excluso talia sunt exhibenda ab eo, a quo solvitur?

AELREDUS. Ad amicitiam quatuor pertinere specialiter videntur: scilicet dilectio et affectio, securitas et jucunditas. Ad dilectionem spectat, cum benevolentia beneficiorum exhibitio. Ad affectionem, interior quaedam procedens delectatio. Ad securitatem, sine timore et suspicione omnium consiliorum et secretorum revelatio. Ad jucunditatem, de omnibus quae contingunt, sive laeta sint, sive tristia; de omnibus quae cogitantur, sive nociva sint, sive utilia; de omnibus quae docentur vel discuntur, quaedam dulcis et amica collatio. Videsne, in quibus ab his qui merentur, solvenda est amicitia? Subtrahitur certe illa interior delectatio, quam ex amici pectore jugiter hauriebat; perit securitas, qua sua illi arcana revelabat; seponitur jucunditas, quam amica confabulatio pariebat. Familiaritas proinde illa, in qua talia continentur, ei neganda est, non subtrahenda dilectio: et hoc cum quadam moderatione et reverentia, ut si non nimius fuerit horror, semper antiquae amicitiae quaedam videantur remansisse vestigia. GRATIANUS. Mihi certe placent ista, quae dicis.

AELREDUS. Jam, de electione si sufficiunt ista quae diximus, insinuate. GALTERUS. Vellem, ut eorum, quae dicta sunt, summa sub brevi nobis epilogo traderetur.

AELREDUS. Geram vobis morem. Amorem amicitiae diximus esse principium, nec qualemcunque, sed qui de ratione simul et affectu procedit. Qui quidem et castus est ex ratione, et ex affectu dulcis. Deinde amicitiae ponendum diximus fundamentum, Dei scilicet dilectionem, ad quam omnia, quae suggeruntur, referenda sunt, et utrum ei conveniant, vel ab ea dissideant, explorandum. Quatuor subinde gradus in amicitia, quibus ad ejus summam pervenitur, custodiendos putavimus, cum amicus primum sit eligendus, deinde probandus, tunc demum admittendus, et sic postea ut decet, tractandus. Et de electione tractantes, iracundos, instabiles, suspiciosos atque verbosos exclusimus: non omnes tamen, sed eos duntaxat, qui has passiones nec ordinare, nec moderari possunt aut nolunt. Nam multi his perturbationibus sic tanguntur, ut non solum eorum in nullo laedatur perfectio, sed etiam virtus eorum moderatione laudabilius augeatur. Nam qui velut infrenes, his passionibus acti semper feruntur in praeceps, in ea vitia inevitabiliter dilabuntur et corruunt, quibus amicitia, teste Scriptura, et laeditur et dissolvitur; convicia scilicet, et improperium, et secretorum revelatio, superbia, et plaga dolosa. Si tamen haec omnia patiaris ab illo, quem semel in amicitiam suscepisti, non statim eam rumpendam dicimus, sed paulatim solvendam, talisque servetur antiquae amicitiae reverentia, ut licet ipsum a secretis tuis amoveas, nunquam tamen ei dilectionem subtrahas, auxilium tollas, neges consilium. Quod si etiam ad blasphemias et maledicta ejus prorumpat insania, tu tamen defer foederi, defer charitati, ut in culpa sit qui intulit, non ille qui pertulit injuriam. Porro si patri, si patriae, si civibus, si subditis, si amicis inventus fuerit perniciosus, statim familiaritatis rumpendum est vinculum, nec unius amor perditioni multitudinis praeferatur. Haec ne proveniant, in ipsa electione cavendum, ut videlicet is eligatur, quem non ad ista furor impellat, aut levitas trahat, aut verbositas praecipitet, aut abducat suspicio: maxime, qui non nimium a tuis dissentiat moribus, nec a qualitate discordet. Quia vero de vera amicitia loquimur, quae non potest esse nisi inter bonos, de illis, de quibus, quod non sint eligendi, nulla potest esse cunctatio, ut turpes, avari, ambitiosi, criminosi, nullam facimus mentionem. Si vobis de electione satis datum est, ad probationem deinceps transeamus. GALTERUS. Opportunum hoc; nam mihi semper ad ostium oculus est, ne forte quis irrumpat, qui vel nostris deliciis finem ponat, vel quid amaritudinis misceat, vel aliquid superducat inane. GRATIANUS. Cellerarius adest, cui si concedatur ingressus, non erit tibi facultas ulterius procedendi. Sed ecce ego observo januam, tu Pater, perge quo coeperas.

AELREDUS. Quatuor probanda sunt in amico: fides, intentio, discretio, patientia. Fides, ut ei te secure committas. Intentio, ut nihil ex amicitia, nisi Deum et naturale ejus bonum exspectes. Discretio, ut quid praestandum amico, quid ab eo petendum, in quibus contristandum pro eo, in quibus amico congratulandum, pro quibus eum corripiendum, modum, tempus et locum non ignores. Patientia vero, ne correptus doleat, ne corripientem contemnat vel odiat, ut eum pro amico quaelibet adversa sustinere non pigeat. Nihil in amicitia fide praestantius, quae ipsius nutrix videtur et custos. Ipsa se in omnibus adversis et prosperis, laetis et tristibus, jucundis et amaris, praebet aequalem: eodem intuens oculo humilem et sublimem, pauperem et divitem, fortem et debilem, sanum et aegrotum. Fidelis proprie amicus nihil in amico, quod extra ejus animum, intuetur: virtutem in propria sede complectens, caetera omnia quasi extra eum posita, nihil multum probat si adsint, nec cum absint requirens. Ipsa tamen fides in prosperis latet, sed eminet in adversis. In necessitate probatur amicus. Amici divitis multi; sed utrum veri amici sint, interveniens adversitas probat. Salomon: Omni tempore diligit qui amicus est, et frater in angustiis comprobatur (Prov. XVII). Et arguens infidelem dicit: Dens putridus, et pes lassus, qui sperat super infideli in die angustiae (Prov. XXV). GRATIANUS. Si prospera nostra nulla unquam adversitas interpolet, quomodo amici probabitur fides?

AELREDUS. Multa sunt alia, quibus fides probatur amici, quamvis in sinistris maxime. Nam, ut superius diximus, nihil est quod amicitiam magis laedit, quam consiliorum proditio. Evangelica vero sententia est: Qui in modico fidelis est, et in multo fidelis erit (Luc. XVI). Amicis itaque, quibus adhuc probationem credimus necessariam, non omnia, nec profunda nostra sunt committenda secreta, sed primo exteriora vel modica, de quibus non magnopere curandum est, an celentur an nudentur; cum tanta tamen cautione, ac si plurimum obessent prodita, prodessent autem celata. In quibus si fidelis fuerit inventus, in majoribus experiendum non dubites. Quod si forte sinistrum aliquid de te fama vulgaverit, si quisquam malitia famam tuam fuerit persecutus, et ille nullius ad credendum adducatur suggestione, nulla moveatur suspicione, nulla dubitatione turbetur; de ejus fide ulterius nulla tibi debet esse cunctatio, sed quasi de certa et stabili, non parva exsultatio. GRATIANUS. Recordor nunc tui illius amici transmarini, de quo nobis fecisti saepe mentionem, quem ob hoc verissimum tibi ac fidelissimum probasti amicum, quod falsa de te referentibus, non solum non adhibuerit fidem, sed nec ulla sit haesitatione pulsatus: quod nec de tuo amicissimo, antiquo scilicet Clarae-Vallis sacrista, praesumendum putasti. Sed quoniam de probatione fidei satis actum est, ad caetera enucleanda procede.

AELREDUS. Diximus etiam intentionem esse probandam. Pernecessarium hoc: sunt enim plerique, qui in rebus humanis nihil norunt bonum, nisi quod temporaliter fructuosum sit. Hi amicos sicut boves suos diligunt, ex quibus aliquid boni sperant capturos: qui profecto germana et spiritali carent amicitia, propter Deum et se expetenda, nec in se ipsis naturale contuentur exemplar: ubi facile deprehenditur vis ejus qualis sit, et quanta sit. Ipse Dominus ac Salvator noster verae nobis amicitiae formam praescripsit: Diliges, inquiens, proximum tuum sicut te ipsum (Matth. XXII). En speculum. Diligis te ipsum. Ita plane, si Deum diligis; si nempe talis es, qualem in amicitiam eligendum descripsimus. Aliquam, rogo, a te ipso, hujus tuae dilectionis mercedem judicas exigendam? Minime profecto, sed quod per se sibi quisque charus est. Nisi igitur et tu hunc ipsum in alium transferas affectum, charus ille tibi, aeque ut tu, esse non poterit. Tunc, enim erit ipse, quem diligis, alter tu, si tuam in ipsum transfuderis charitatem. Non enim, ut ait sanctus Ambrosius, vectigalis est amicitia, sed plena decoris, plena gratiae. Virtus est, non quaestus, quia pecunia non potitur, sed gratia; nec licitatione pretiorum, sed concertatione benevolentiae. Ejus igitur, quem elegisti, subtiliter est probanda intentio, ne secundum spem commodi cujuslibet tibi velit in amicitia copulari, mercenariam eam aestimans non gratuitam. Certiores autem plerumque sunt amicitiae inopum quam divitum, cum spem lucri sic tollat paupertas, ut amicitiae non minuat, sed potius augeat charitatem. Divitibus itaque assentatorie gratificatur; erga pauperem nemo simulator est. Verum est quidquid defertur pauperi, cujus amicitia invidia vacat. Haec diximus, ut in amicis mores probemus, non aestimemus censum. Sic ergo probatur intentio. Si eum videris tuorum magis cupidum, quam tui; aucupari semper aliquid, quod tua sibi conferri possit industria, honorem, gloriam, divitias, libertatem; in quibus omnibus si dignior illo praeferatur, vel certe in tua non sit potestate quod appetitur, qua tibi intentione adhaeserit, facile pervidebis. Jam nunc de discretione videamus. Quidam perverse satis, ne dicam impudenter, talem amicum habere volunt, quales ipsi esse non possunt. Hi sunt, qui leves quoque amicorum transgressiones impatienter ferunt, austere corripiunt, et carentes discretione magna negligunt, contra minima quaeque se erigunt, confundunt omnia, non locum servantes, ubi; non tempus, quando; non personas, quibus quaelibet vel publicare conveniat, vel celare. Quocirca illius, quem eligis, est probanda discretio; ne si improvidum quemquam vel imprudentem tibi in amicitia sociaveris, lites quotidianas et jurgia tibi ipse perquiras. Sane hanc in amicitia necessariam esse virtutem satis facile est pervidere, qua si quis caruerit, instar navis absque gubernaculo, pro impetu spiritus, instabili et irrationabili semper motu feretur. Sic et multae causae deesse non poterunt, quibus illius, quem cupis esse amicum, probetur patientia: cum necesse sit arguere eum quem diligis: quod aliquando quasi ex industria durius fieri oportet, ut sic ejus vel probetur, vel exerceatur tolerantia. Id sane attendendum est, ut licet talia reperiantur in eo quem probas, quae offendant animum, vel alicujus secreti incauta revelatione, vel alicujus temporalis commodi cupiditate, vel minus discreta correptione, vel aliqua debitae lenitatis transgressione, non statim a proposita dilectione vel electione resilias, quandiu correctionis ejus spes ulla relucet. Nec quemquam in amicis eligendis, vel probandis taedeat esse sollicitum; cum hujus laboris fructus vitae sit medicamentum, et immortalitatis solidissimum fundamentum. Cum enim plurimi in thesauris multiplicandis, in bobus et asinis, in ovibus et capris nutriendis, eligendis, comparandis, satis periti sint, indiciaque certa in his omnibus cognoscendis non desint, dementiae res est, eamdem in amicis acquirendis, vel probandis non dare operam, et quasdam addiscere notas, quibus hi, quos eligimus in amicos, ad amicitiam probentur idonei. Cavendus sane est quidam impetus amoris, qui praecurrit judicium, et probandi adimit potestatem. Est proinde viri prudentis sustinere, hunc refrenare impetum, ponere modum benevolentiae, paulatim procedere in affectum, donec jam probato se totum dedat, et committat amico. GALTERUS. Fateor, adhuc me movet illorum sententia, qui sine hujusmodi amicis vivere tutius arbitrantur.

AELREDUS. Mirum hoc, cum sine amicis nulla prorsus vita jucunda sit. GALTERUS. Cur rogo te?

AELREDUS. Ponamus totum genus humanum exemptum mundo, te solum superstitem reliquisse. Et ecce coram te omnes mundi deliciae et divitiae, aurum, argentum, lapides pretiosi, urbes muratae, castra turrita, ampla aedificia, sculpturae, picturae. Sed et reformatum te in antiquum cogita statum, omnia habere subjecta, oves et boves universas, insuper et pecora campi, volucres coeli et pisces maris, qui perambulant semitas maris (Psal. VIII). Dic rogo nunc, utrum sine socio omnia tibi haec possent esse jucunda? GALTERUS. Minime.

AELREDUS. Quod si unum haberes cujus nescires linguam, ignorares mores, cujus te lateret et amor et animus? GALTERUS. Si non aliquibus signis efficere possem, ut esset amicus, mallem nullum, quam talem habere.

AELREDUS. Si autem unus adesset, quem aeque ut te ipsum diligeres, a quo te similiter diligi non dubitares, nonne omnia, quae prius videbantur amara, dulcia redderentur et sapida? GALTERUS. Prorsus ita est.

AELREDUS. Nonne quanto plures haberes de talibus, tanto feliciorem te judicares? GALTERUS. Verissime.

AELREDUS. Haec est illa mira et magna felicitas, quam exspectamus, Deo ipso operante et diffundente inter se et creaturam suam, quam sustulerit, inter ipsos gradus et ordines, quos distinxerit, inter singulos quosque, quos elegerit, tantam amicitiam et charitatem, ut sic quisque diligat alium sicut se ipsum; ac per hoc sicut unusquisque de propria, sic et de alterius felicitate laetetur: et ita singulorum beatitudo omnium sit, et omnium beatitudinum universitas singulorum. Ibi nulla cogitationum occultatio, nulla affectionum dissimulatio. Haec est vera et aeterna amicitia, quae hic inchoatur, ibi perficitur; quae hic paucorum est, ubi pauci boni; ibi omnium, ubi omnes boni. Hic necessaria probatio, ubi est sapientium et stultorum permistio; ibi probatione non egent, quos beatificat angelica illa et quodammodo divina perfectio. Ad hanc proinde similitudinem comparemus amicos, quos non secus ac nos ipsos diligamus; quorum nobis nuda sint omnia, quibus omnia nostra pandamus secreta; qui firmi sint, et stabiles, et constantes in omnibus. Putasne quemquam mortalium esse, qui non velit amari? GALTERUS. Non aestimo.

AELREDUS. Si quem videres inter multos vivere, et omnes habere suspectos, quasi insidiatores capitis sui timere omnes, nullum diligere, nec se diligi a quoquam putare, non eum miserrimum judicares? GALTERUS. Miserrimum plane.

AELREDUS. Ergo ipsum felicissimum non negabis, qui in eorum, inter quos vivit, visceribus requiescit, amans omnes et amatus ab omnibus, quem ab hac suavissima tranquillitate nec suspicio dividat nec timor excutiat. GALTERUS. Optime ac verissime.

AELREDUS. Quid si forte de omnibus difficile inventu sit in praesenti, cum id nobis in futurum servetur, quanto plures nobis abundant hujusmodi, tanto nobis feliciores aestimabimus? Nudiustertius cum claustra monasterii circuirem, consedente fratrum amantissima corona, et quasi inter paradisiacas amoenitates singularum arborum folia, flores fructusque mirarer; nullum inveniens in illa multitudine, quem non diligerem et a quo me diligi non confiderem, tanto gaudio perfusus sum, ut omnes mundi hujus delicias superaret. Sentiebam quippe meum spiritum transfusum in omnibus, et in me omnium transmigrasse affectum, ut dicerem cum Propheta: Ecce quam bonum et quam jucundum, habitare fratres in unum! (Psal. CXXXII.) GRATIANUS. Non omnes illos, quos sic diligis et a quibus sic diligeris, te in amicitiam assumpsisse putabimus?

AELREDUS. Plerosque omni affectu complectimur, quos tamen ad amicitiae secreta non admittimus; quae maxime in omnium secretorum, et consiliorum nostrorum revelatione consistit: unde Dominus in Evangelio: Jam non dicam vos servos, sed amicos meos; causamque subjungens, qua amici nomine digni haberentur: Quia omnia, inquit, quae audivi a Patre meo, nota feci vobis (Joan. XV). Et alias: Vos amici mei estis, si feceritis quae praecipio vobis (ibid.). De « his verbis, ut sanctus ait Ambrosius (lib. 3, De offic. c. 21), dedit formam amicitiae quam sequamur, ut faciamus amici voluntatem, ut aperiamus secreta nostra amico, quaecunque in pectore habemus, et illius arcana non ignoremus. Ostendamus illi nos pectus nostrum, et ille nobis aperiat suum. Nihil enim occultat amicus. Si verus est, effundit animum suum, sicut effundebat mysteria Patris Dominus Jesus. » Haec Ambrosius. Quam multos ergo diligimus, quibus minus cautum est, sic nostrum propalare animum, et effundere viscera! quorum vel aetas, vel sensus, sive discretio, ad talia sustinenda non sufficit. GALTERUS. Haec amicitia sublimis et perfecta est, ut ad eam aspirare non audeam. Mihi et huic Gratiano illa sufficit, quam tuus Augustinus describit (lib. IV, Meditat. c. 8), colloqui scilicet et corridere, et vicissim benevole obsequi, simul legere, simul conferre, simul nugari et simul honestari: dissentire interdum sine odio, tanquam homo sibi, atque ipsa rarissima dissensione condire consensiones plurimas: docere aliquid invicem, aut discere ab invicem, desiderare absentes cum molestia, suscipere advenientes cum laetitia. His atque hujusmodi, a corde amantium et redamantium procedentibus signis per os, per linguam, per oculos, et mille motus gratissimos, quasi fomitibus conflare animos, et ex pluribus unum facere. Hoc est quod nos diligendum credimus in amicis; ita ut rea sibi nostra videatur conscientia, si non amaverimus redamantem, aut si amantem non redamaverimus.

AELREDUS. Amicitia haec carnalium est, et maxime adolescentium, quales aliquando fuerant ipse et suus, de quo tunc loquebatur, amicus: quae tamen, exceptis nugis et mendaciis, si nulla intercesserit inhonestas, spe uberioris gratiae toleranda est, quasi quaedam amicitiae sanctioris principia; quibus, crescente religione et spiritualium studiorum parilitate, accedente etiam maturioris aetatis gravitate et spiritualium sensuum illuminatione, purgatiori affectu ad altiora, quasi e vicino conscendant: sicut heterna die ab hominis ad Dei ipsius amicitiam, ob quamdam similitudinem diximus facilius transeundum. Sed jam tempus est, ut, quemadmodum amicitia sit colenda, deinceps videamus. Firmamentum igitur stabilitatis et constantiae in amicitia fides est; nihil est enim stabile quod infidum est. Simplices quippe, et communes, et consentientes, et qui iisdem rebus moveantur, esse debent amici ad invicem: quae omnia pertinent ad fidelitatem. Non enim fidum potest esse multiplex ingenium et tortuosum; neque qui non eisdem rebus moventur, nec eisdem consentiunt, nec stabilis esse possunt amicitiae aut fidei. Prae omnibus autem cavenda est suspicio, quae est amicitiae venenum. Non unquam de amico mala sentiamus, nec mala dicenti credamus vel consentiamus. Accedat hinc in sermone jucunditas, hilaritas in vultu, suavitas in moribus, in oculorum etiam nutu serenitas, in quibus haudquaquam mediocre in amicitia condimentum. Tristitia namque et severior facies habet quamdam honestam gravitatem, sed amicitia quasi remissior aliquando debet esse, et liberior et dulcior, ad comitatem facilitatemque sine levitate et dissolutione proclivior. Est praeterea illius amicitiae, parem esse inferiori superiorem. Saepe enim quidem inferioris gradus vel ordinis, vel dignitatis, vel scientiae, ab excellentioribus assumuntur in amicitiam: quos oportet omnia, quae extra naturam sunt, contemnere et aestimare quasi nihilum et inane; et in pulchritudinem amicitiae, quae non sericis vel gemmis ornatur, non possessionibus dilatatur, non pinguescit deliciis, nec abundat divitiis, non honoribus extollitur, non dignitatibus inflatur, semper attendere; et sic ad originis recurrentes principium, aequalitatem, quam natura dedit, non autem circumpendentia, quae mortalibus cupiditas praestitit, subtili examinatione considerare. Itaque in amicitia, quae naturae simul et gratiae optimum donum est, sublimis descendat, humilis ascendat; dives egeat, pauper ditescat: et ita unusquisque alteri suam conditionem communicet, ut fiat aequalitas. Unde scriptum est. Qui multum habuit, non abundavit: et qui modicum, non minoravit (II Cor. VIII). Nunquam ergo tuo te praeferas amico, sed si forte in iis quae diximus superior inveniris, tunc te magis amico submittere non cuncteris, praestare confidentiam, extollere verecundum, et tanto plus ei conferre honoris, quanto minus conferendum conditio vel paupertas praescribit. Praestantissimus juvenum Jonathas, non regium stemma, nec regni exspectationem attendens, foedus iniit cum David, et servum in amicitiam adaequans Domino, sic fugatum a patre, sic latitantem in eremo, sic adjudicatum morti, neci destinatum, sibi praetulit; se humilians, et illum exaltans. Tu, inquit, eris rex, et ego ero secundus post te (I Reg. XX). O praeclarissimum verae amicitiae speculum! Mira res! Rex furebat in servum, et quasi in aemulum regni totam patriam excitabat, sacerdotes arguens proditionis, pro sola suspicione trucidat; lustrat nemora, valles exquirit, montes et rupes armata obsidet manu, omnes se regiae indignationis spondent ultores: solus Jonathas, qui solus justius poterat invidere, patri resistendum putavit, deferendum amico, praebendum in tanta adversitate consilium, et amicitiam regno praeferens: Tu eris, ait, rex, et ego ero secundus post te. Et vide, quomodo pater adolescentis contra amicum excitabat invidiam, conviciis urgens, terrens minis, spoliandum regno, honore privandum commemorans. Cum enim in David mortis sententiam protulisset, Jonathas amico non defuit. Quare morietur David? Quid peccavit? Quid fecit? Ipse posuit animam suam in manu sua, et percussit Philistaeum, laetatus es. Quare ergo morietur? (ibid.). Ad hanc vocem versus in insaniam rex, lancea nisus est confodere Jonatham cum pariete, addensque convicia minis: Fili, inquit, mulieris ultro virum rapientis, scio quia diligis eum in confusionem tuam, et in confusionem ignominiosae matris tuae. Deinde totum virus, quo pectus juvenis aspergeretur, evomuit, adjiciens verbum ambitionis incitamentum, fomentum invidiae, zeli et amaritudinis incentivum. Quandiu vixerit filius Isai, non stabilietur regnum tuum. Quis non moveretur his verbis, non invideret? Cujus amorem, cujus gratiam, cujus amicitiam non corrumperent, non minuerent, non obliterarent? Ille amantissimus adolescens amicitiae jura conservans, fortis ad minas, patiens ad convicia, propter amicitiam regni contemptor, immemor gloriae, sed memor gratiae. Tu eris, inquit, rex, et ego ero secundus post te. Repertos quosdam dicit Tullius, qui pecuniam praeferre amicitiae sordidum aestimarent; illos autem impossibile reperiri, qui honores, magistratus, imperia, potestates, opes non amicitiae anteponant; ut cum ex altera parte proposita haec sint, ex altera jus amicitiae, non multa illa malint. Imbecillis est enim natura ad contemnendam potentiam. « Ubi enim, ait, invenies, qui honorem amici anteponat suo? » Ecce inventus est Jonathas victor naturae, gloriae ac potestatis contemptor, qui honorem amici suo praeferret. Tu eris, inquiens, rex, et ego ero secundus post te. Haec est vera, perfecta, stabilis et aeterna amicitia: quam invidia non corrumpit, non suspicio minuit, non dissolvit ambitio; quae sic tentata non cessit, sic arietata non corruit; quae tot conviciis pulsata cernitur inflexibilis, tot lacessita injuriis permansit immobilis. Vade ergo, et tu fac similiter (Luc. X). Verum, si tibi praeferre quem diligis, durum vel etiam impossibile judicas; vel parem eum tibi facere, si vis esse amicus, non negligas. Non enim amicitia recte colitur, a quibus aequalitas non servatur. Defer amico ut aequali, ait Ambrosius (lib. III De offic. cap. 21), ne te pudeat ut praevenias amicum officio. Amicitia enim nescit superbiam. Fidelis quippe amicus medicamentum est vitae, immortalitatis gratia. Jam in beneficiis, quomodo colenda sit, attendamus, et hinc aliquid de alienis manibus extorqueamus. Haec lex, ait quidam, in amicitia sanciatur, ut ab amicis honesta petamus, et pro amicis honesta faciamus, nec exspectemus ut rogemur; cunctatio semper absit! Si perdenda est pecunia propter amicum, multo magis amici utilitatibus vel necessitatibus conferenda. Sed non omnes omnia possunt. Abundat iste pecunia, ille agris et possessionibus; alter in consiliis plus potest, alter magis excellit in honoribus. In his qualem te debeas exhibere amico, prudenter adverte. Et de pecunia satis dedit Scriptura: Perde, inquit, pecuniam propter amicum (Eccli. XXVI). Sed quia oculi sapientis in capite ejus, si nos simus membra et Christus caput, faciamus quod ait Propheta: Oculi mei semper ad Dominum (Psal. XXIV), ut ab eo accipiamus vivendi formam, de quo scriptum est: Si quis indiget sapientia, postulet a Domino, qui dat omnibus affluenter, et non improperat (Jac. I). Sic igitur des amico, ut non improperes, non mercedem exspectes, non frontem obducas, non vultum avertas, non deponas oculos: sed serena facie, hilari vultu, sermone jucundo intercide verba petentis: occurre benevolentia, ut non rogatus videaris praestare quod petitur. Ingenuus animus nihil magis erubescendum aestimat, quam rogare. Cum igitur tibi cum amico tuo esse debeat cor unum et anima una, injuriosum est, si non sit et pecunia una. Haec igitur lex in hac parte inter amicos teneatur; ut sic se sibi suaque impendant, ut qui dat, servet hilaritatem; qui accipit, non perdat securitatem. Booz cum Ruth Moabitidis advertisset inopiam (Ruth. II), post messores suos legentem spicas a loquitur, consolatur, invitat ad convivium puerorum, et verecundiae ejus ingenue parcens, jubet messoribus etiam de industria spicas relinquere, quas illa colligeret absque pudore. Sic et nos debemus amicorum necessitates subtilius explorare, petiturum beneficiis praevenire, talem in dando modum servare, ut ille gratiam videatur praestare, qui accepit, magis quam ille, qui dedit. GALTERUS. Nobis igitur, quibus nihil accipere, nihil dare permittitur, qualis erit in hac parte spiritalis amicitiae gratia?

AELREDUS. Felicissimam vitam, ait sapiens, ducerent homines, si duo haec verba de medio tollerentur, Meum et Tuum. Magnam certe praestat spiritali amicitiae firmitatem sancta paupertas, quae ideo sancta est, quia voluntaria. Cum enim peremptorium sit amicitiae cupiditas, tanto facilius amicitia parta servatur, quanto animus ab illa peste purgatior invenitur. Sunt tamen alia in spiritali amore beneficia, quibus et adesse sibi, et prodesse possunt amici. Primum ut solliciti sint pro invicem, erubescant alter pro altero, alter gaudeat pro altero, alterius lapsum ut suum lugeat, alterius profectum suum existimet. Quibus modis potest erigat pusillanimem, suscipiat infirmum, consoletur tristem, iratum sustineat. Sic praeterea oculos revereatur amici, ut nihil quod inhonestum sit agere, nihil quod dedeceat, loqui praesumat. Cum enim quidquid ipse deliquerit, ita redundet in amicum, ut non solum intra se erubescat et doleat; sed etiam is qui videt vel audit, sibi, ac si ipse peccasset, improperet; profecto licet non sibi, amico tamen credit esse parcendum. Optimus itaque comes amicitiae verecundia est, et ideo maximum ornamentum tollit amicitiae, qui ab ea tollit verecundiam. Quam saepe conceptam ab intus iracundiae flammam, et jam in publicum erumpentem, amici mei nutus compescuit vel exstinxit! quoties verbum indecens usque ad fauces progressum, austerior illius aspectus repressit! Quam sepe incautius resolutus in risum, vel in otiosa lapsus, in ejus adventu debitam gravitatem recepi! Praeterea quidquid suadendum est, ab amico facilius recipitur, et securius retinetur, cujus magna in suadendo debet esse auctoritas, cum nec fides ejus dubia, nec adulatio sit suspecta. Amicus igitur amico, quod honestum est, suadeat secure, manifeste, libere. Nec solum monendi sunt amici, sed si opus fuerit, objurgandi. Nam cum quibusdam molesta sit veritas, siquidem ex ea nascitur odium, secundum illud: Obsequium amicos, veritas odium parit; obsequium tamen illud multo molestius est, quod peccatis indulgens, praecipitem amicum fieri sinit. Maxime autem culpandus est amicus, et hinc praecipue objurgandus, si veritatem aspernatur, et obsequiis atque blanditiis in crimen impellitur. Non quod debeamus amicis dulciter obsequi et plerumque blandiri; sed in omnibus servanda moderatio est, ut monitio acerbitate, et objurgatio contumelia careat. In obsequiis vero vel blanditiis, suavis quaedam et honesta affabilitas adsit; assentatio vero vitiorum adjutrix procul amoveatur; quae non solum amico, sed nec libero quidem digna est. Cujus autem aures veritati clausae sunt, ut ab amico verum audire non possit, hujus salus desperanda est. Quocirca, sicut ait Ambrosius, si quid vitii in amico deprehenderis, corripe occulte; si te non audierit, corripe palam. Sunt enim bonae correctiones, et plerumque meliores, quam tacita amicitia. Etsi laedi se putet amicus, tu tamen corripe. Etsi amaritudo correptionis animum ejus vulneret, tu tamen corripe. Tolerabiliora enim sunt amici vulnera, quam adulantium oscula. Errantem igitur amicum corripe. Super omnia tamen cavenda est in correptione ira et amaritudo mentis: ne non tam videatur amicum velle corrigere, quam suo stomacho satisfacere. Vidi enim aliquos in amicis corrigendis, conceptam amaritudinem, ebullientemque furorem, nunc zeli, nunc libertatis nomine palliare: et secutos impetum, non rationem, sua tali correptione nunquam prodesse, imo et obesse plurimum. At inter amicos nulla vitii hujus excusatio est. Debet enim amicus amico compati, condescendere, vitium ejus suum putare, corripere humiliter, compatienter. Corripiat eum vultus tristior, sermo dejectior, intercipiant verba lacrymae; ut non solum videat, sed etiam sentiat correptionem ex amore, et non ex rancore procedere. Si forte primam correptionem respuerit, recipiet vel secundam. Tu interim ora, tu plora; tristem praeferens vultum, pium servans affectum. Exploranda est etiam animi illius qualitas. Nam sunt, quibus blanditiae prosunt, et his libentius acquiescunt. Sunt, qui pro nihilo eas ducunt, et facilius verbo vel verbere corriguntur. Amicus proinde ita se conformet et aptet amico, ut ejus congruit qualitati: et cui in exteriori adversitate debet adesse, his quae sunt adversa spiritui, multo magis festinet occurrere. Igitur sicut monere et moneri proprie amicitiae est; et alterum libere facere, non aspere; alterum patienter accipere, non repugnanter: sic habendum est, in amicitiis nullam pestem esse majorem, quam adulationem et assentationem: quae sunt levium hominum, atque fallacium, ad voluntatem loquentium omnia, nihil ad veritatem. Nulla proinde sit inter amicos cunctatio, simulatio nulla, quae maxime repugnat amicitiae. Debet quippe amico veritatem; sine qua nomen amicitiae valere non potest. Corripiet me, ait sanctus David, justus in misericordia, et increpabit me: oleum autem peccatoris non impinguet caput meum (Psal. CXL). Simulator et callidus provocat iram Dei. Inde Dominus per prophetam: Popule meus, qui beatum te dicunt, ipsi te decipiunt, et viam gressuum tuorum dissipant (Isa. III). Simulator enim ore, ut Salomon ait, decipit amicum suum (Prov. XI). Quocirca sic colenda est amicitia, ut si forte certis ex causis admittenda videatur dissimulatio, sed simulatio nunquam. GALTERUS. Quomodo, quaeso, dissimulatio necessaria est, quae ut mihi videtur, semper vitium est?

AELREDUS. Falleris, fili, nam et Deus dissimulare dicitur peccata delinquentium, nolens mortem peccatoris, sed ut convertatur, et vivat. GALTERUS. Distingue, rogo, inter simulationem et dissimulationem.

AELREDUS. Simulatio, ut mihi videtur, deceptorius quidam consensus est, contra judicium rationis, quam Terentius in persona Gnatonis satis eleganter expressit. « Negat quis? Nego. Ait? Aio. Postremo imperavi egomet omnia mihi assentari. » Et forte haec ethnicus ille de nostris mutuavit thesauris, sensum prophetae nostri suis exprimens verbis. Nam et hoc ipsum ex persona plebis perversae dixisse prophetam, manifestum est: Videte nobis vana, loquimini nobis placentia (Isa. XXX). Et alias: Prophetae prophetabant mendacium, et sacerdotes applaudebant manu, et populus meus dilexit talia (Jer. V). Hoc vitium ubique detestandum est, semper et ubique cavendum. Porro dissimulatio dispensatoria quaedam est, vel poenae vel correptionis dilatio, sine consensu interiori, pro loco, pro tempore, pro persona. Neque enim si quis amicus constitutus in plebe deliquerit, subito et palam objurgandus est; sed dissimulandum pro loco, imo et quantum salva veritate fieri potest, excusandum quod fecit, et ad debitam eorreptionem exspectandum familiare secretum. Sic eo tempore, quo animus intentus pluribus, minus est ad ea quae dicenda sunt idoneus, vel, aliis supervenientibus causis, paululum commotior sensus ei fuerit aliquantulum perturbatus, dissimulatione opus est, donec interiori tumultu sedato, corripientem aure pacatiore sustineat. David rex, cum praeventus concupiscentia homicidum adulterio copulasset, correpturus eum propheta Nathan (II Reg. XII), regiae deferens majestati, non subito, nec mente turbata tantae personae crimen impegit, sed congrua dissimulatione praemissa, prudenter ipsius regis, contra se ipsum, sententiam extorsit. GALTERUS. Mihi perplacet ista distinctio. Sed scire velim, si amicus potentior fuerit, possitque ad honores vel quaslibet dignitates, quos voluerit promovere; utrum debeat eos quos diligit, et a quibus diligitur, caeteris in tali promotione praeferre, et inter ipsos, quos amplius diligit anteferre?

AELREDUS. Et in hac parte quomodo colenda sit amicitia, operae pretium est indagare. Sunt enim nonnulli, qui se putent non amari, quia non possunt promoveri; seque contemni causentur, si non curis et officiis implicentur. Unde non parvas discordias inter eos, qui putantur amici, ortas novimus, ita ut indignationem divortium sequeretur, divortium maledicta. Itaque in dignitatibus vel officiis, maxime ecclesiasticis, magna cautio adhibenda est: nec attendendum quid possis praestare, sed quid ille, cui praestas, poterit sustinere. Plures quippe sunt diligendi, qui tamen non sunt promovendi; et multos laudabiliter et dulciter amplectimur, quos non sine gravi nostro peccato, et illorum summo periculo, curis et negotiis implicaremus. Quocirca semper in his ratio sequenda est, non affectus; nec his imponendus est honos vel onus istud, quos habemus amicitiores, sed quos ad ea sustinenda credimus aptiores. Ubi tamen virtutis invenitur aequalitas, non multum improbo, si aliquantisper affectus suas inserit partes. Nec quisquam se idcirco dicat contemptum, quia non promotum; cum Dominus Jesus Petrum Joanni in hac parte praetulerit, nec ideo subtraxerit Joanni affectum, quia Petro dederat principatum. Petro commendavit Ecclesiam suam, Joanni dulcissimam matrem suam (Joan. XXI). Petro dedit claves regni sui, Joanni reseravit arcana pectoris sui. Petrus ergo sublimior, Joannes securior. Petrus licet in potestate constitutus, dicente Jesu: Unus ex vobis tradet me (Joan. XIII), cum caeteris timet et trepidat; Joannes ex sinus sui participatione factus audacior, innuente Petro, quisnam ille esset, interrogat. Petrus ergo exponitur actioni, Joannes reservatur affectui; quia Sic, inquit, eum volo manere, donec veniam (Joan. XXI). Exemplum enim dedit nobis, ut et nos ita faciamus. Praestemus amico quidquid amoris est, quidquid gratiae, quidquid dulcedinis, quidquid charitatis: futiles honores et onera illis, quos praescripserit ratio, imponamus, scientes quia nunquam vere diligit amicum, cui amicus ipse non sufficit, nisi haec vilia et contemptibilia adjecerit. Cavendum autem magnopere est, ne tenerior affectus majores utilitates impediat: dum eos, quos ampliori charitate complectimur, ubi magna spes fructus uberioris elucet, nec absentare volumus, nec onerare. Haec est enim amicitia ordinata, ut ratio regat affectum, nec tam quid illorum suavitas, quam quid multorum petat utilitas, attendamus. Recordor nunc duorum amicorum, qui licet exempti praesentibus, mihi tamen vivunt, semperque vivent; quorum primum in initiis meae conversionis, quadam mihi morum similitudine, et studiorum parilitate comparaveram, cum adhuc essem adolescens; alterum ab ipso fere pueritiae suae tempore a me electum, et multifarie multisque modis probatum, cum jam aetas mihi variaret capillos, in summam amicitiam assumpsi. Et illum quidem nullo adhuc curae pastoralis onere pressus, nulla rerum temporalium sollicitudine distentus, claustralium deliciarum, et spiritualium dulcedinum, quibus tunc initiabar, socium consortemque delegeram: nihil exigens, nihil praestans, praeter affectum, et ipsius affectus suave quoddam, prout charitas dictabat, judicium. Istum jam juvenem in meae sollicitudinis partem ascitum, in his sudoribus meis habui coadjutorem. Inter utramque hanc amicitiam, memoria praeeunte discernens, video priorem inniti magis affectui, alteram rationi; quamvis nec illi affectus defuerit, nec illam ratio deseruerit. Denique prior in ipsis amicitiae nostrae principiis ereptus mihi, eligi potuit, sicut praescripsimus, non probari: alter a puero usque ad mediam aetatem dimissus mihi, et a me dilectus, per omnes amicitiae gradus, quousque talium potuit imperfectio, mecum ascendit. Et primum quidem virtutum ejus contemplatio illi meum inclinavit affectum; quem ego olim ab Australibus partibus in Aquilonarem hanc solitudinem duxi, ego regularibus disciplinis primus institui. Extunc ipse victor corporis, laboris etiam et inediae patiens, plurimis exemplo fuit, admirationi multis, mihi gloriae et delectationi. Ex jam tunc eum in amicitiae principiis nutriendum putavi: utpote quem onerosum nulli, sed omnibus gratum intuebar. Ingrediebatur et egrediebatur pergens ad imperium seniorum, humilis, mansuetus, gravis moribus, sermone rarus, indignationis nescius, murmuris, et rancoris, et detractionis ignarus: incedebat quasi surdus non audiens, et sicut mutus non aperiens os suum. Ut jumentum factus est (Psal. XXXVII), sequens obedientiae frenum, et jugum disciplinae regularis mente et corpore infatigabiliter portans. Ingressus aliquando adhuc puer cellam infirmorum, correptus est a sancto Patre et praedecessore meo, quod tam cito puer se quieti inertiaeque dedisset; sic erubuit, ut mox egressus tam ferventer corporalibus se subderet exercitiis, ut multis annis, nec cum gravi aegritudine urgeretur, aliquid sibi de consueto rigore laxaverit. Haec eum mihi invisceraverant miris modis, et ita in animum induxerant meum, ut mihi eum de inferiori socium, de socio amicum, de amico amicissimum facerem. Videns enim eum in quosdam canos virtutis et gratiae profecisse, fratrum usus consilio, onus ei subprioratus imposui. Quod quidem invitus, sed quia obedientiae se devoverat, modeste suscepit. Egit tamen mecum secreto, ut dimitteretur, praetendens aetatem, praetendens inscitiam, praetendens amicitiam, qua jam initiabamur: ne forte hac occasione vel minus diligeret, vel diligeretur minus. Sed his nihil proficiens, coepit libera voce quidquid timebat utrisque, quidquid sibi in me minus placebat, humiliter et modeste proferre in medium: sperans, ut postea confessus est, hac me quasi praesumptione offensum, ad id posse, quod petebat, facilius inclinari. Sed haec ejus mentis vocisque libertas, amicitiae nostrae cumulum addidit; quia volebam eum amicum habere non minimum. Cernens tunc ille me gratum habere, quod dixerat, respondisse humiliter ad singula, satis dedisse de omnibus, se non modo nihil offensionis, sed insuper copiosiorem fructum percepisse; coepit me et ipse arctius solito diligere, habenas laxare affectui, et meo se pectori totum infundere. Ita et mihi ejus libertas, et mea sibi probata patientia est. Ego quoque vicem rependens amico, accepta occasione durius objurgandum putavi, nec quibusdam quasi conviciis parcens, eum libertati meae nec impatientem reperi, nec ingratum. Coepi deinde consiliorum meorum ei revelare secreta, et fidelis inventus est. Ita inter nos amor crevit, concaluit affectus, charitas roborabatur, donec ad id ventum est, ut esset nobis cor unum et anima una, idem velle et idem nolle, essetque hic amor timoris vacuus, offensionis nescius, suspicione carens, adulationem exhorrens. Nihil inter nos simulatum, fucatum nihil, nihil inhoneste blandum, nihil indecenter durum, circuitus nullus, nullus angulus, sed omnia nuda et aperta; qui meum pectus quodammodo suum putarem, et ejus meum, ipseque similiter. Ita in amicitia recta linea gradientibus, nullius correptio indignationem, nullius consensio culpam pariebat. Unde se amicum in omnibus probans, meae paci, meae quantum poterat prospiciebat quieti. Ipse se periculis objiciebat, scandalis emergentibus obviabat. Volebam ei aliquando aliquid de his temporalibus, quia jam infirmabatur, praebere solatium; sed ille prohibebat, cavendum dicens ne amor noster secundum hanc carnis consolationem metiretur; ne id magis carnali affectui meo, quam ejus necessitati ascriberetur, et sic mea auctoritas minueretur. Erat igitur quasi manus mea, quasi oculus meus, baculus senectutis meae. Ipse spiritus mei reclinatorium, dolorum meorum dulce solatium; cujus amoris sinus excipiebat laboribus fatigatum, cujus consilium recreabat tristitia vel moerore demersum. Ipse commotum pacificabat, ipse leniebat iratum. Quidquid minus laetum emergebat, referebam ad eum; ut, quod solus non poteram, junctis humeris facilius sustinerem. Quid ergo? Nonne quaedam beatitudinis portio fuit sic amare, et sic amari; sic juvare et sic juvari; et sic ex fraternae charitatis dulcedine in illum sublimiorem dilectionis divinae splendorem altius evolare, et in scala charitatis nunc ad Christi ipsius complexum conscendere; nunc ad amorem proximi ibi suaviter repausandum descendere? In hac igitur amicitia nostra, quam exempli gratia inseruimus, si quid cernitis imitandum, ad vestrum id retorquete profectum. Sed ut tandem collationem hanc nostram vel sole ruente claudamus, ab amore profectam amicitiam non dubitatis. Qui vero semetipsum non amat, alium amare qui potest? Et cum ex similitudine amoris, quo ipse sibi charus est, amorem proximi debeat ordinare; se autem non diligit, qui turpe aliquid vel inhonestum, vel a se exigit, vel sibi imperat. Primum igitur est, ut semetipsum quisque castificet, nihil sibimet indulgens, quod indecens sit; nihil sibi subtrahens, quod utile sit. Sic vero se ipsum diligens, diligat et proximum, eamdem regulam sequens. Sed quia hic amor multos colligit, ex ipsis eligat, quem ad amicitiae secreta lege familiari admittat, in quem suum copiose infundat affectum: denudans pectus suum usque ad inspectionem viscerum et medullarum, cogitationum et intentionum cordis. Eligatur autem non secundum affectionis lasciviam, sed secundum rationis perspicaciam; similitudine morum, et contemplatione virtutum. Deinde sic se impendat amico, ut levitas omnis absit, jucunditas adsit; nec ordinata desint benevolentiae et charitatis officia, vel obsequia. Jam exinde probetur fides ejus, probetur honestas, probetur patientia. Accedat paulatim consiliorum communio, assiduitas parilium studiorum, et quaedam conformatio vultuum. Sic enim conformari sibi debent amici, ut statim cum alter alterum viderit, etiam similitudo vultus unius in alterum transfundatur; sive fuerit dejectus tristitia, sive jucunditate serenus. Ita electus atque probatus, cum certum tibi fuerit, nihil eum velle, quod dedeceat vel petere ab amico, vel praestare rogatum: constiteritque tibi amicitiam eum putare virtutem, non quaestum; adulationem fugere, detestari assentationem: inventusque fuerit liber cum discretione, patiens in correptione, firmus et stabilis in dilectione: tunc illa spiritalis sentitur dulcedo; quam bonum scilicet, et quam jucundum, habitare fratres in unum (Psal. CXXXII). Quam utile tunc dolere pro invicem, laborare pro invicem, cum unusquisque pro altero semetipsum negligere dulce habet, alterius voluntatem suae praeferre, illius necessitati magis quam sui ipsius occurrere, adversis semet opponere et exponere. Interea quam dulce habent conferre invicem, sua studia mutuo patefacere, simul examinare omnia, et de omnibus in unam convenire sententiam! Accedit et pro invicem oratio, quae in amici memoria tanto efficacius, quanto affectuosius ad Deum emittitur, profluentibus lacrymis, quas vel timor excutit, vel affectus elicit, vel dolor educit. Ita pro amico orans Christum, et pro amico volens exaudiri a Christo, ipsum diligenter et desideranter intendit: cum subito et insensibiliter aliquando affectus transiens in affectum, et quasi e vicino ipsius Christi tangens dulcedinem, incipit gustare quam dulcis est, et sentire quam suavis est. Ita a sancto illo amore, quo amplectitur amicum, ad illum conscendens, quo amplectitur Christum, spiritualem amicitiae fructum pleno laetus ore carpet, plenitudinem omnium exspectans in futurum: quando timore sublato quo nunc pro invicem metuimus et solliciti sumus, omni adversitate depulsa, quam oportet nunc ut pro invicem sustineamus, mortis insuper aculeo cum ipsa morte destructo, cujus nos punctionibus plerumque fatigati, necesse est, ut pro invicem doleamus, securitate concepta in summi illius boni aeternitate gaudebimus; cum haec amicitia, ad quam his paucos admittimus, transfundetur in omnes, et ab omnibus refundetur in Deum, cum Deus fuerit omnia in omnibus (I Cor. XV).

Ritorno alla pagina iniziale "Sant'Aelredo"

| Ora, lege et labora | San Benedetto | Santa Regola | Attualità di San Benedetto

| Storia del Monachesimo | A Diogneto | Imitazione di Cristo | Sacra Bibbia |

23 settembre 2021                a cura di Alberto "da Cormano"               alberto@ora-et-labora.net